Τα γλυκοκορτικοειδή (κορτιζόνη κατά πολλούς) είναι μία κατηγορία φαρμάκων τα οποία μιμούνται τη δράση της κορτιζόλης, μιας ορμόνης που παράγεται φυσιολογικά στον άνθρωπο από τα επινεφρίδια. Η χρήση τους έχει συχνά συνδυαστεί με ευεργετικές για τον ασθενή επιδράσεις. Παράλληλα, όμως, η κορτιζόνη επιφέρει παρενέργειες, ακόμα και ιδιαίτερα σημαντικές, όταν δεν χρησιμοποιείται με προσοχή.

Τα κορτικοστεροειδή δρουν σε πολλά επίπεδα, ελαττώνοντας τη φλεγμονή και περιορίζοντας τις ανοσολογικές αντιδράσεις. Οι ιδιότητες τους αυτές είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην αντιμετώπιση πολλών νοσημάτων, όπως το άσθμα, οι αρθρίτιδες, φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου και άλλα. Συχνά, αναφέρονται και ως “στεροειδή”, χωρίς, όμως, να έχουν σχέση με τα αναβολικά στεροειδή σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για την αύξηση μυϊκής μάζας.

“Τα κορτικοστεροειδή είναι πολύτιμα φάρμακα, όταν χρησιμοποιούνται σωστά” 

Αναπόφευκτα, όπως κάθε φάρμακο, τα κορτικοστεροειδή έχουν διάφορες πιθανές ανεπιθύμητες επιδράσεις, κάποιες από τις οποίες αρκετά σοβαρές. Η χρήση τους, συνεπώς, θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, ειδικά όταν απαιτείται θεραπεία για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα ή δόσεις.

“Οι παρενέργειες των κορτικοστεροειδών εξαρτώνται τόσο από τη δόση, όσο και από το διάστημα για το οποίο λαμβάνονται”

Είδη κορτικοστεροειδών φαρμάκων

Τα κορτικοστεροειδή φάρμακα κυκλοφορούν σε διαφορετικές μορφές και επιλέγονται ανάλογα με την πάθηση, για την οποία χρησιμοποιούνται. Περισσότερα συγκεκριμένα, για την αντιμετώπιση των αλλεργικών νοσημάτων υπάρχουν διαθέσιμα:

• Ενέσιμα κορτικοστεροειδή: σπάνια, συνήθως σε ιδιαίτερα σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις
• Από του στόματος (χάπια κορτιζόνης): επίσης σπάνια και συνήθως για μερικές μόνο ημέρες για τον αρχικό περιορισμό αντιδράσεων. Η ενέσιμη ή από του στόματος κορτιζόνη έχει συχνότερα παρενέργειες σε παρατεταμένη χρήση και θα πρέπει να χορηγούνται υπό ιατρική καθοδήγηση.

“Τα χάπια κορτιζόνης λαμβάνονται συνήθως το πρωί μετά το φαγητό. Ενημερώστε τον ιατρό σας εάν πάσχετε από γαστρεντερολογικά νοσήματα”

• Κρέμες, αλοιφές και λοσιόν για τοπική χρήση σε μια πληθώρα δερματολογικών εκδηλώσεων αλλεργίας
• Κολλύρια - οφθαλμικές σταγόνες
• Ρινικά σπρέι κορτικοστεροειδών για την αντιμετώπιση της αλλεργικής ρινίτιδας
• Εισπνεόμενα στεροειδή φάρμακα για τη θεραπεία του άσθματος

“Σε κάθε ασθενή που λαμβάνει κορτικοστεροειδή, θα πρέπει τα οφέλη να υπερτερούν των πιθανών κινδύνων”

Συστηματικά χορηγούμενη κορτιζόνη και παρενέργειες

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες των κορτικοστεροειδών συνήθως διαφέρουν,  ανάλογα με τη μορφή και τη δοσολογία του φαρμάκου, καθώς και τη διάρκεια της θεραπείας (Εικόνα 1). Σε συστηματική χορήγηση (ενέσιμη ή από του στόματος) η κορτιζόνη επιφέρει συχνότερα παρενέργειες από την τοπική. 

“Η χρήση τοπικών μορφών κορτιζόνης είναι ασφαλέστερη των χαπιών ή της ενέσιμης”

Ενδεικτικά, κάποιες από τις συχνότερες ανεπιθύμητες αντιδράσεις που μπορεί να εμφανίσει ένας ασθενής που λαμβάνει κορτικοστεροειδή είναι:

• Δυσκολία στον ύπνο και αϋπνία 
• Αλλαγές στη διάθεση με ευερεθιστότητα, άγχος, και σπανιότερα κατάθλιψη
• Αυξημένη όρεξη και πρόσληψη βάρους
• Κατακράτηση υγρών και οίδημα (πρήξιμο)
• Αύξηση της γλυκόζης ορού (σάκχαρο ορού), ιδίως σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη
• Αύξηση αρτηριακής πίεσης (υπέρταση)
• Έλκη του στομάχου ή και γαστρορραγία (αιμορραγία από το ανώτερο πεπτικό)
• Αυξημένο κίνδυνο για λοιμώξεις και καθυστερημένη επούλωση τραυμάτων
• Καταρράκτης και γλαύκωμα (αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης)
• Μυϊκή αδυναμία 
• Οστεοπόρωση
• Ανεπάρκεια επινεφριδίων

“Η αγωγή με κορτιζόνη δεν προκαλεί απαραίτητα όλες τις παραπάνω παρενέργειες σε κάθε ασθενή”

Δερματικά σκευάσματα με κορτιζόνη και παρενέργειες

Τα τοπικά κορτικοστεροειδή εφαρμόζονται τοπικά στο δέρμα και δρουν μετά την απορρόφηση τους. Συνεπώς, η δραστικότητα τους εξαρτάται από τη:

• φαρμακευτική ουσία και τη συγκέντρωση αυτής, με την ισχύ ενός σκευάσματος να ποικίλλει (Εικόνα 2)
• μορφή του τοπικού σκευάσματος (λοσιόν, κρέμες, αλοιφές κορτιζόνης)
• φαρμακοτεχνική δομή

Η ισχύς ενός κορτικοστεροειδούς δεν σημαίνει απαραίτητα και καλύτερη αποτελεσματικότητα, καθώς η τελευταία εξαρτάται και από την πάθηση του ασθενούς.

“Η επιλογή του κατάλληλου τοπικού κορτικοστεροειδούς γίνεται εξατομικευμένα, με βάση την πάθηση του ασθενούς”

Η σύντομη, ενδεδειγμένη ανά πάθηση χρήση τοπικών σκευασμάτων κορτικοστεροειδών είναι πολύτιμη. Λάθη στην εφαρμογή -και συνηθέστερα η παρατεταμένη χρήση- των τοπικών σκευασμάτων με κορτιζόνη είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε παρενέργειες. Τέτοιες μπορεί να είναι:

• αίσθημα κνησμού, νυγμών ή καύσους μετά την εφαρμογή
• λέπτυνση του δέρματος, το οποίο γίνεται προοδευτικά ιδιαίτερα ευαίσθητο με συχνές βλάβες 
• εξανθήματα που μοιάζουν με ακμή (συνήθως στο πρόσωπο, αλλά και σε στήθος ή ράχη)
• δυσχρωμίες του δέρματος
• αυξημένη τριχοφυΐα στην περιοχή
• ραγάδες δέρματος 
• ευπάθεια σε λοιμώξεις μετά από παρατεταμένη χορήγηση

Η κορτιζόνη είναι ένα χρήσιμο θεραπευτικό εργαλείο, το οποίο όμως μπορεί να προκαλέσει σημαντικές παρενέργειες, εάν δεν αξιοποιηθεί σωστά. Αποφεύγετε να λαμβάνετε μόνοι σας γλυκοκορτικοειδή -ειδικά χάπια ή ενέσεις- χωρίς παράλληλη ιατρική παρακολούθηση και καθοδήγηση.