Τι είναι η παρόξυνση (κρίση) άσθματος;

Ένας παροξυσμός (κρίση) άσθματος είναι ένα επεισόδιο όπου τα συμπτώματα του άσθματος και η πνευμονική λειτουργία του ασθενούς επιδεινώνονται σημαντικά. Αυτή η επιδείνωση μπορεί να συμβεί οποτεδήποτε ή μετά την έκθεση σε ορισμένους παράγοντες. Οι παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα ονομάζονται εκλυτικοί και αποτελούν μια αρκετά ετερόκλητη λίστα.

“Οι παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή”

Στα επεισόδια αυτά, οι αεραγωγοί μέσα στους πνεύμονες γίνονται οιδηματώδεις (πρήζονται), στενεύουν και παράγουν βλέννη. Παράλληλα, φλεγμονώδη κύτταρα μετακινούνται μέσω των αιμοφόρων αγγείων και εντείνουν τα παραπάνω (Εικόνα 1). Συνέπεια όλων αυτών είναι να επιδεινώνεται τόσο η πνευμονική λειτουργία των ασθενών, όπως και τα συμπτώματα του άσθματος τους.

Η βαρύτητα ενός παροξυσμού μπορεί να κυμαίνεται από ήπια, μέχρι ιδιαίτερα σοβαρή, επικίνδυνη για τη ζωή κρίση άσθματος. Είναι, συνεπώς, σημαντικό οι ασθενείς με άσθμα να εκπαιδευτούν στο να αναγνωρίζουν έγκαιρα και να αντιμετωπίζουν μία παρόξυνση.

“Σπανιότερα, ένας παροξυσμός είναι δυνατόν να είναι η πρώτη εκδήλωση ενός άσθματος”

Μία κρίση άσθματος με ποια συμπτώματα θα εκδηλωθεί;

Μερικά από τα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλώσει ένας ασθενής με παρόξυνση άσθματος μπορεί να είναι:

• αιφνίδια ή προοδευτική επιδείνωση στα συμπτώματα του άσθματος (δύσπνοια, συριγμός, βήχας ή σφίξιμο στο στήθος).
• αύξηση των αναπνοών (ταχύπνοια) καθώς νιώθετε πως ο αέρας που εισπνέετε δεν επαρκεί
• ταχυκαρδία (όπου εμφανίζεται αυξημένος καρδιακός ρυθμός).
• δυσκολία στην αναπνοή που δυσχεραίνει την ομιλία, το περπάτημα ή τον ύπνο. Συχνά υπάρχει αδυναμία στην ολοκλήρωση των προτάσεων, λόγω της δύσπνοιας.
• μικρή μόνο βελτίωση όταν χρησιμοποιείτε το ανακουφιστικό σας εισπνεόμενο φάρμακο.
• ασυναίσθητα όπως κάθεστε ίσως στηρίζεστε στα χέρια στο πλάι, λαμβάνοντας βοήθεια για την αναπνοή από τους επικουρικούς αναπνευστικούς μύες
• μπορεί να αισθανθείτε ζάλη, αίσθημα αδυναμίας, ακόμα και σύγχυση
• σπανιότερα μελανά χείλη και δάχτυλα

Κρίση άσθματος: αντιμετώπιση

Δεν θα οδηγήσει κάθε φορά σε παροξυσμό η έκθεση σε ένα παράγοντα που επιδεινώνει το άσθμα. Κάποιοι ασθενείς θα νιώσουν μια σχετική επιδείνωση στα συμπτώματά τους, ενώ άλλοι μπορεί να χρειαστούν Νοσοκομειακή περίθαλψη. Παράλληλα, τα συμπτώματα μπορεί να ξεκινήσουν είτε άμεσα, μετά από την έκθεση, είτε αρκετές ημέρες μετά.

“Ο ιατρός σας θα σας προμηθεύσει με γραπτές οδηγίες για το πως θα λάβετε τα φάρμακα σας σε μια κρίση άσθματος”

Σε μία κρίση άσθματος τα φάρμακα που λαμβάνετε για το άσθμα θα πρέπει να αυξηθούν. Καλό είναι η αύξηση αυτή να μη γίνεται αυθαίρετα (Εικόνα 2). Φροντίστε να έχετε ενημερωθεί σωστά από τον ιατρό σας για την προσαρμογή της δόσης που θα χρειαστεί σε μια τέτοια περίπτωση. Γραπτές οδηγίες αντιμετώπισης μιας κρίσης άσθματος (πλάνο αντιμετώπισης ή δράσης) είναι ιδιαίτερα χρήσιμες.

Τα χρησιμοποιούμενα φάρμακα σε μια κρίση άσθματος είναι κυρίως:

• εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα, τα οποία χαλαρώνουν τους αναπνευστικούς μυς. Τέτοια είναι οι β₂-διεγέρτες βραχείας δράσης (όπως το Aerolin^®), τα αντιχολινεργικά βραχείας δράσεις (όπως το Atrovent^®) ή συνδυασμοί στεροειδούς με μακράς δράσης β₂-διεγέρτη με ταχεία δράση (βουδεσονίδη). Ενημερωθείτε περισσότερο στο άρθρο του ιστοτόπου για τα εισπνεόμενα φάρμακα.
• συστηματικά κορτικοστεροειδή, τα οποία περιορίζουν τη φλεγμονή (συνήθως χάπια κορτιζόνης ή ενέσιμα), σε περιπτώσεις αυξημένης βαρύτητας κρίσης άσθματος.

“Εάν ακολουθήσετε τις οδηγίες του Ιατρού σας, έχετε λάβει την αντίστοιχη αγωγή και τα συμπτώματα δεν βελτιώνονται, μεταβείτε στο πλησιέστερο Νοσοκομείο”

Αποφυγή επόμενων παροξυσμών

Εξίσου σημαντική με την αντιμετώπιση μιας κρίσης άσθματος είναι και η προσπάθεια να αποφευχθούν επόμενες. Εάν είχατε μία παρόξυνση άσθματος, ανεξαρτήτως βαρύτητας, προσπαθήστε να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:

• Έχετε αγωγή και οδηγίες για το άσθμα; 
• Πότε ήταν η τελευταία φορά που επισκεφθήκατε τον αλλεργιολόγο ή πνευμονολόγο που σας παρακολουθεί για το άσθμα;
• Το τελευταίο διάστημα είναι το άσθμα σας καλά ελεγχόμενο; Αν όχι, έχει αλλάξει κάτι; 
• Λαμβάνετε τα εισπνεόμενα φάρμακα για το άσθμα σας με σωστό τρόπο; Έχετε εκπαιδευτεί από τον Ιατρό σας;
• Υπάρχουν άλλοι παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάζουν τον έλεγχο του άσθματος σας; 
• Εκτεθήκατε σε κάποιο παράγοντα που θα μπορούσε να είναι η αιτία της κρίσης άσθματος; Έχει ξανασυμβεί κάτι αντίστοιχο στο παρελθόν, έστω και σε μικρότερη ένταση;

“Εάν πάσχετε από άσθμα είναι σημαντικό να εκπαιδευτείτε στο να αναγνωρίζετε και να αποφεύγετε παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα σας”

Τι είναι οι εκλυτικοί παράγοντες μιας κρίσης άσθματος;

Σε ασθενείς με άσθμα, η έκθεση σε κάποιους παράγοντες αυξάνει την πιθανότητα να εκδηλώσουν συμπτώματα ή αυτά να επιδεινωθούν. Σε περιπτώσεις που η επιδείνωση αυτή είναι έντονη, τότε ονομάζεται παροξυσμός άσθματος και μπορεί να οδηγήσει τον ασθενή στο Νοσοκομείο. Οι παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα ονομάζονται εκλυτικοί και αποτελούν μια αρκετά ετερόκλητη λίστα (Εικόνα 3). 

Αναμενόμενα, κάθε παράγοντας δεν επιδρά με την ίδια ένταση στον κάθε ασθενή. Αλλά και ο ίδιος παράγοντας, κάποιες φορές μπορεί να έχει άλλοτε άλλη επίδραση στον ίδιο ασθενή. Το τελευταίο οφείλεται στις διακυμάνσεις που αναμενόμενα παρουσιάζει το άσθμα, αλλά και στον βαθμό που ελέγχεται με τη φαρμακευτική αγωγή. Ένας ασθενής με σωστά ελεγχόμενο άσθμα, θα αντιδράσει δυσκολότερα σε κάποιο εκλυτικό παράγοντα.

“Οι παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή”

Αρκετά συχνά, οι ασθενείς θεωρούν πως πάσχουν από αλλεργία σε κάποιους από τους παράγοντες αυτούς, οι οποίοι απλά δρουν ερεθιστικά. Άλλες φορές, η αναφορά κάποιων παραγόντων που επιδεινώνουν το άσθμα κρίνεται από τον κοινωνικό περίγυρο με καχυποψία. Έτσι, αν και υπάρχει σαφής συσχέτιση με τον εκλυτικό παράγοντα, πολλοί ασθενείς θεωρούνται -αδίκως- πως είναι υπερβολικοί στις αντιδράσεις τους. 

Ποιοι είναι οι εκλυτικοί παράγοντες μιας παρόξυνσης άσθματος;

Η χρόνια φλεγμονή που χαρακτηρίζει το άσθμα έχει σαν αποτέλεσμα οι ασθενείς να γίνονται ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε διάφορες επιδράσεις. Ως παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα έχουν αναφερθεί :

• τα αλλεργιογόνα
  • επί αλλεργικού άσθματος η έκθεση στο υπεύθυνο αλλεργιογόνο -ειδικά σε μεγάλη συγκέντρωση- προκαλεί και επιδεινώνει τα συμπτώματα.
• ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού
  • ιδιαίτερα σε ασθενείς που δεν λαμβάνουν την κατάλληλη αγωγή. Οι ιώσεις του αναπνευστικού είναι η συχνότερη αιτία κρίσης άσθματος σε παιδιά.
• ο καπνός του τσιγάρου και άλλα προϊόντα καύσης
  • δρουν συντηρώντας μία χρόνια φλεγμονή σε εμμένουσα έκθεση, όσο και άμεσα προκαλώντας βρογχόσπασμο (στένωση των αεραγωγών).
• αρώματα, καθαριστικά, πτητικά υλικά και έντονες οσμές
  • μπορούν να προκαλέσουν άμεσα βρογχόσπασμο και συμπτώματα δύσπνοιας, βήχα ή συριγμού στην αναπνοή.
• οι συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος
  • με συχνότερους τις μεταβολές τις θερμοκρασίας, την ατμοσφαιρική μόλυνση, την παρουσία σκόνης από ερήμους ή άλλων αερομεταφερόμενων αερολυμάτων. Σπανιότερα, πολλαπλοί παροξυσμοί άσθματος εμφανίζονται μετά από καταιγίδες (thunderstorm asthma).
• η άσκηση
  • ιδιαίτερα σε κρύο περιβάλλον είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα (άσθμα επαγόμενο από άσκηση). Δεν θα πρέπει να παραβλέπονται, όμως, τα σημαντικά οφέλη της τακτικής άσκησης για κάθε ασθματικό ασθενή.
• το στρες
  • το άσθμα δεν είναι μία ψυχική (ψυχοσωματική) νόσος, αλλά μπορεί να επιταθεί σε περιόδους έντονου στρες.
• άλλα νοσήματα
  • όπως η παχυσαρκία, νοσήματα του αναπνευστικού (αλλεργική ρινίτιδα, ρινικοί πολύποδες, ΧΑΠ), νοσήματα του γαστρεντερικού, ορμονικές διαταραχές κ.α. Οι συννοσηρότητες αυτές είναι δυνατόν να επιδεινώσουν σημαντικά το άσθμα, για αυτό και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται.
• φάρμακα
  • συχνότερα μπορεί να επιδεινώσουν το άσθμα η ασπιρίνη και τα άλλα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Επίσης, οι β-αναστολείς, οι οποίοι είναι φάρμακα που χρησιμοποιούνται ευρέως σε διάφορα καρδιολογικά νοσήματα, στην αρτηριακή υπέρταση και αλλού.

Πώς μπορώ να μάθω ποιοι παράγοντες επιδεινώνουν το άσθμα;

Για κάθε ασθενή, είναι σημαντικό να εντοπίζονται και να αποφεύγονται οι παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα του. Τα αλλεργιογόνα, διαφέρουν από τους υπόλοιπους παράγοντες, μιας και προκαλούν φλεγμονή με ειδικό ανοσολογικό μηχανισμό. Συνεπώς, τα υπεύθυνα αλλεργιογόνα στους ασθενείς με αλλεργικό βρογχικό άσθμα μπορούν να προσδιοριστούν επακριβώς. Απαραίτητα εργαλεία στην προσπάθεια αυτή είναι τόσο οι δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού (αλλεργικά τεστ), όσο και ο προσδιορισμός στο αίμα ειδικών για το αλλεργιογόνο ανοσοσφαιρινών.

“Από τους παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα, τα αλλεργιογόνα μπορούν να προσδιοριστούν με ειδικές δερματικές δοκιμασίες και αιματολογικές εξετάσεις” 

Παράλληλα, ακόμα και στις περιπτώσεις που οι παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα σε έναν ασθενή έχουν προσδιοριστεί επακριβώς, η πλήρης αποφυγή αυτών είναι -συχνά- αδύνατη. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα σημαντικό στους ασθενείς με άσθμα να ελέγχεται το δυνατόν αποτελεσματικότερα η υποκείμενη φλεγμονή. Ένα ανεπαρκώς θεραπευόμενο άσθμα μπορεί ευκολότερα να επιδεινωθεί από ένα ή περισσότερους εκλυτικούς παράγοντες.

Οι προσπάθειες περιορισμού της έκθεσης στους παραπάνω παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο, καθώς μία έντονη έκθεση θα οδηγήσει -συνήθως- και σε βαρύτερο επεισόδιο. Παράλληλα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το άσθμα του ασθενούς να βρίσκεται κάθε στιγμή στον καλύτερο δυνατό έλεγχο. Ένα μη ελεγχόμενο άσθμα είναι περισσότερο πιθανό να επιδεινωθεί και μάλιστα εντονότερα μετά από έκθεση σε έναν ή περισσότερους από τους παράγοντες που επιδεινώνουν το άσθμα.