Τι είναι η ασπιρίνη ;

Η ασπιρίνη έχει μία ιστορία με ρίζες στην αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πιστεύεται πως πρώτοι χρησιμοποιούσαν το φλοιό της ιτιάς, για να ανακουφίσουν τον πόνο. Αντίστοιχες πρακτικές βρίσκουμε και στην Ιπποκρατική ιατρική στην αρχαία Ελλάδα, τόσο για τον πόνο, όσο και για τον πυρετό.

Στην επιστημονική ονομασία της οικογένειας που ανήκει η ιτιά, των Salicaceae, οφείλεται ο όρος σαλικυλικό οξύ, ευρύτερα γνωστός ως ασπιρίνη. Αν και συχνά ακούει κανείς για αλλεργία στην ασπιρίνη, στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για αντιδράσεις υπερευαισθησίας σε αυτή. 

Η ασπιρίνη αποτελεί ένα ευρέως διαδεδομένο φάρμακο με αρκετές χρήσεις, είτε ως παυσίπονο, είτε σε ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, ως αντιπηκτικό. Λόγω του μικρού της κόστους,  χρησιμοποιείται εδώ και δεκαετίες για την αντιφλεγμονώδη και την αντιπυρετική της δράση. 

Τι είναι η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη;

Η ασπιρίνη, αν και οφείλει την ονομασία της σε φυτό, σήμερα παρασκευάζεται συνθετικά. Με αντίστοιχη μέθοδο (συνθετικά) παρασκευάζονται και άλλα φάρμακα με παρόμοιες ιδιότητες και τρόπο δράσης που ονομάζονται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ). Δρουν περιορίζοντας φλεγμονώδεις οδούς στον οργανισμό, με όχι πάντοτε πλήρως κατανοητούς μηχανισμούς. 

“Η ασπιρίνη και τα άλλα ΜΣΑΦ μοιράζονται κοινούς μηχανισμούς δράσης, στην αναστολή ενός ενζύμου που ονομάζεται κυκλο-οξυγενάση-1 (COX-1)”

Η δράση των περισσότερων μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, όμως, συσχετίζεται έως ένα βαθμό με την αδρανοποίηση του κύκλου της κυκλοοξυγενάσης. Το γεγονός αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση κάποιων αντιδράσεων υπερευαισθησίας.

Συχνά χρησιμοποιούμενα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα είναι η δικλοφαινάκη, η ιβουπροφαίνη, το μεφαιναμικό οξύ κ.α. Αναλυτικότερα, στα ΜΣΑΦ (με ενδεικτικές εμπορικές ονομασίες αυτών) ανήκουν τα:

• Σαλικυλικά όπως το ακετυλοσαλικυλικό οξύ (Aspirin, Salospir, Egicalm, Algon), η διφλουνιζάλη (Analeric)
• Παράγωγα του προπιονικού οξέως: ιβουπροφαίνη (Algofren), ναπροξένη (Naprosyn), δεξιβουπροφαίνη (Seractil)
• Οξικάμες (παράγωγα ενολικού οξέως): μελοξικάμη (Movatec), πιροξικάμη (Piroxicam), λορνοξικάμη (Xefo)
• Παράγωγα του φαιναμικού οξέως: μεφαιναμικό οξύ (Ponstan)
• Κοξίμπες: ετορικοξίμπη (Arcoxia), σελεκοξίμπη (Celebrex)
• Άλλα: νιμεσουλίδη (Mesulid), νιφλουμικό οξύ (Niflamol)

Γιατί ονομάζεται υπερευαισθησία και όχι (απαραίτητα) αλλεργία;

Η συχνότητα των αντιδράσεων σε ασπιρίνη και ΜΣΑΦ είναι μεγάλη, καθώς αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία αντιδράσεων σε φάρμακα μετά τα αντιβιοτικά. Σε μερικές μελέτες, μάλιστα, φαίνεται να ξεπερνούν σε συχνότητα ακόμα και τα αντιβιοτικά.

Πολλές από τις αντιδράσεις αυτές είναι αλλεργικές, ενώ άλλες έχουν να κάνουν με το μηχανισμό δράσης της. Οι τελευταίες εμφανίζονται και μετά από λήψη άλλων ΜΣΑΦ, όπου ο μηχανισμός δράσης είναι κοινός και αφορά την αναστολή ενός ενζύμου που λέγεται κυκλο-οξυγενάση-1.

Όσο ισχυρότερα ένα παυσίπονο αναστέλλει την κυκλο-οξυγενάση-1, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να προκαλέσει αντίδραση υπερευαισθησίας. Για παράδειγμα, εάν ένας ασθενής εμφανίσει κνίδωση μετά από λήψη ασπιρίνης ή μεφαιναμικού οξέως, έχει αυξημένη πιθανότητα για αντίστοιχη αντίδραση στην ιβουπροφαίνη. 

“Μια αντίδραση σε ένα ΜΣΑΦ, μπορεί να είναι αμιγώς αλλεργική ή  να συσχετίζεται με το μηχανισμό δράσης του, οπότε ο ασθενής είναι σε κίνδυνο να αντιδράσει και σε άλλα αντιφλεγμονώδη.

Το γεγονός πως οι αντιδράσεις αυτές δεν οφείλονται σε ειδικό ανοσολογικό μηχανισμό, οδήγησε σε ποικίλες περιγραφές. Έτσι, έχουν περιγραφεί ως ιδιοσυγκρασιακές, ψευδοαλλεργικές, αντιδράσεις δυσανεξίας και αλλιώς. Από όλους τους παραπάνω προσδιορισμούς, ο όρος υπερευαισθησία φαίνεται να είναι ο πλέον κατάλληλος.

Με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται η υπερευαισθησία σε ασπιρίνη;

Μια αντίδραση μετά από λήψη ασπιρίνης ή άλλου ΜΣΑΦ, είναι δυνατόν να εκδηλωθεί ως (Εικόνα 1):

• αναφυλαξία
• επιδείνωση συμπτωμάτων από το αναπνευστικό (άσθμα, ρινίτιδα)
• εμφάνιση ή επιδείνωση κνίδωσης ή αγγειοοιδήματος (οι ασθενείς μπορεί να πάσχουν από χρόνια κνίδωση / αγγειοοίδημα ή όχι)
• άλλες, καθυστερημένης εμφάνισης αντιδράσεις με βαρύτητα που ποικίλει.

Ανάλογα με τον μηχανισμό τους, οι αντιδράσεις μετά από λήψη ασπιρίνης ή ΜΣΑΦ μπορούν, επίσης, να κατηγοριοποιηθούν ως:

Α. Αλλεργία σε ασπιρίνη και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα

Κάποιοι ασθενείς θα εκδηλώσουν αληθείς φαρμακευτικές αντιδράσεις σε ασπιρίνη ή άλλο ΜΣΑΦ,  με συμπτώματα είτε άμεσου, είτε επιβραδυνόμενου τύπου. Στις αντιδράσεις αυτές, μετά την εκτίμηση από Αλλεργιολόγο, οι ασθενείς συνήθως μπορούν να ανεχθούν άλλα ΜΣΑΦ, πλην του υπεύθυνου για την αντίδραση και των χημικά συγγενικών του.

Οι άμεσου τύπου αντιδράσεις, εμφανίζονται μέσα σε ώρες από τη λήψη του φαρμάκου με συμπτώματα που ποικίλλουν σε βαρύτητα. Μπορεί είναι από ήπιες περιπτώσεις κνίδωσης ή/και αγγειοοιδήματος, εώς και επικίνδυνες για τη ζωή αναφυλακτικές αντιδράσεις. 

“Αγγειοοίδημα σε χείλη εμφανίζεται συχνά από καραμέλες που περιέχουν αντιφλεγμονώδες”

Στις επιβραδυνόμενου τύπου αντιδράσεις μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα από διαφορετικά όργανα και συστήματα, άλλοτε άλλης σοβαρότητας. Αποτελούν τις λιγότερο συχνές αντιδράσεις σε ασπιρίνη ή ΜΣΑΦ, αλλά μπορεί να εκδηλωθούν και  σε πολύ σοβαρή μορφή. Στην Εικόνα 2 φαίνονται βλάβες σταθερού φαρμακευτικού εξανθήματος, μετά από λήψη μελοξικάμης.

Β. Αντιδράσεις υπερευαισθησίας σε ασπιρίνη και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα

Κάποιοι ασθενείς θα εκδηλώσουν συμπτώματα μετά από λήψη ασπιρίνης ή άλλου ΜΣΑΦ, τα οποία οφείλονται στον μηχανισμό δράσης του φαρμάκου. Στις περιπτώσεις αυτές, κινδυνεύουν να αντιδράσουν και μετά από τη λήψη περισσοτέρων ΜΣΑΦ, αναλόγως του μηχανισμού δράσης του καθενός.

Μέχρι και το 30% των ασθενών με χρόνια κνίδωση ή/και αγγειοοίδημα θα βιώσει επιδείνωση των συμπτωμάτων του μετά από τη λήψη ασπιρίνης ή άλλων ΜΣΑΦ που αναστέλλουν τους COX-1 υποδοχείς. Αντίστοιχη εικόνα μπορεί να εμφανιστεί και σε ασθενείς που δεν παρουσίαζαν κάποιο δερματικό νόσημα όταν έλαβαν το αντιφλεγμονώδες. 

Σε κάποιους ασθενείς με άσθμα ή/και χρόνια ρινοκολπίτιδα ή ασπιρίνη ή/και άλλα ΜΣΑΦ είναι δυνατόν να προκαλέσουν επιδείνωση των συμπτωμάτων του αναπνευστικού. Στις περιπτώσεις αυτές η αντίδραση εμφανίζεται σχετικά άμεσα, μέσα σε λεπτά εώς και μερικές ώρες από τη λήψη. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ρινικά (μπούκωμα) μέχρι και έντονα όπως δύσπνοια, λόγω απόφραξης των αεραγωγών. Πολλοί από τους ασθενείς αυτούς αναγκάζονται να καταφύγουν στο Νοσοκομείο, ιδιαίτερα όταν το άσθμα τους δεν ήταν ικανοποιητικά ελεγχόμενο, πριν λάβουν το αντιφλεγμονώδες.

Έχω αλλεργία σε ασπιρίνη. Τι θα πρέπει να προσέξω;

Λόγω της ετερογένειας στην εκδήλωση, αλλά και στο χειρισμό των αντιδράσεων υπερευαισθησίας σε ασπιρίνη και ΜΣΑΦ η αλλεργιολογική εκτίμηση είναι σημαντική. Με βάση αυτής, και αναλόγως της κλινικής εικόνας, αλλά και το είδος της αντίδρασης ο αλλεργικός ασθενής θα πρέπει να αποφεύγει το φάρμακο που προκάλεσε την αντίδραση ή και περισσότερα. 

Σε περιπτώσεις αλλεργίας στην ασπιρίνη, όπου η λήψη της είναι απαραίτητη για άλλα νοσήματα, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί απευαισθητοποίηση σε ασπιρίνη. Κατά την απευαισθητοποίηση, χορηγούνται προοδευτικά αυξανόμενες δόσεις ασπιρίνης, μέχρι την επαγωγή ανοχής στη θεραπευτική δόση.  Ο ασθενής θα πρέπει να λαμβάνει την ασπιρίνη καθημερινά, διότι η ανοχή αυτή είναι προσωρινή. Η απευαισθητοποίηση στην ασπιρίνη θα πρέπει να γίνεται σε κατάλληλα εξοπλισμένο περιβάλλον και από ειδικευμένο προσωπικό, λόγω του κινδύνου σοβαρών αντιδράσεων.