Τι είναι το σοβαρό άσθμα;

Στους περισσότερους ασθενείς που πάσχουν από άσθμα, τα συμπτώματά τους ελέγχονται ικανοποιητικά με τις κατάλληλες φαρμακευτικές και μη παρεμβάσεις. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι ασθενείς οι οποίοι πάσχουν από σοβαρό άσθμα. 

“Ένα 3-10% των ασθματικών πάσχει από σοβαρό άσθμα”

Για να περιοριστούν τα συμπτώματα των ασθενών αυτών απαιτείται -ή και μερικές φορές δεν επαρκεί- η μέγιστη δόση εισπνεόμενων και άλλων αντιασθματικών φαρμάκων. Το σοβαρό άσθμα αν και αφορά ένα μικρό ποσοστό των ασθενών με άσθμα έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στον ασθενή, όσο και στο σύστημα υγείας.

“Σοβαρό άσθμα είναι αυτό που επιμένει παρά τη σωστή λήψη της μέγιστης δόσης κατάλληλης αγωγής (και ενώ έχουν αντιμετωπιστεί άλλοι παράγοντες που το επιδεινώνουν)”

Προκειμένου να γίνει σωστά η διάγνωση του σοβαρού άσθματος, είναι απαραίτητο να έχουν προηγηθεί συγκεκριμένα βήματα. Έτσι, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να:

• επιβεβαιωθεί η διάγνωση του άσθματος. Αρκετά συχνά, άλλα νοσήματα μπορεί λανθασμένα να διαγνωστούν ως άσθμα, με αποτέλεσμα τα συμπτώματα να επιμένουν, παρά την αγωγή.
• αποκλειστούν νοσήματα που μπορεί να εμφανίζουν παρόμοια με το άσθμα συμπτώματα.
• ελεγχθεί εάν ο ασθενής λαμβάνει σωστά την αγωγή με εισπνεόμενα φάρμακα.
• διερευνηθούν διάφορα άλλα νοσήματα που μπορεί να συνυπάρχουν (συννοσηρότητες άσθματος) (Εικόνα 1). 

Εάν υπάρχουν συννοσηρότητες, θα πρέπει να προσεγγιστούν διαγνωστικά και να αντιμετωπιστούν σωστά. Τέτοιες συχνά είναι η αλλεργική ρινίτιδα / επιπεφυκίτιδα, η παχυσαρκία, οι ρινικοί πολύποδες, η δυσλειτουργία των φωνητικών χορδών, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΝΓΟΠ), καταθλιπτικές/αγχώδεις διαταραχές κ.α.

“Οι συννοσηρότητες είναι δυνατόν να επηρεάζουν σημαντικά τον έλεγχο του άσθματος”

Με ποια συμπτώματα εμφανίζεται το σοβαρό άσθμα;

Οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα εκδηλώνουν τα συμπτώματα του άσθματος σε μεγαλύτερη ένταση, συχνότητα και διάρκεια. Δυσκολία στην αναπνοή (δύσπνοια), “σφύριγμα” ή γατάκια στην αναπνοή (συριγμός), βήχας κυρίως τις βραδινές ώρες και ένα αίσθημα “βάρους στο στήθος” είναι τα συχνότερα από αυτά. 

“Μία περίοδος επιδείνωσης των συμπτωμάτων άσθματος, δεν σημαίνει απαραίτητα πως πάσχετε από σοβαρό άσθμα”

Παράλληλα, παρά την σωστή αντιασθματική αγωγή το άσθμα παραμένει συχνά μη ελεγχόμενο, πράγμα που σημαίνει πως οι ασθενείς μπορεί να έχουν:

• μη ικανοποιητικό έλεγχο των συμπτωμάτων, με περιορισμό της καθημερινότητας, νυχτερινές αφυπνίσεις λόγω του άσθματος και αυξημένη ανάγκη για ανακουφιστική αγωγή.
• σοβαρούς ή συχνούς (≥ 2 ανά έτος) παροξυσμούς (κρίσεις άσθματος). Οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα επισκέπτονται συχνότερα τα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών, και κάποιοι νοσηλεύονται λόγω ενός παροξυσμού. Διαβάστε στο αντίστοιχο άρθρο για τις κρίσεις άσθματος και τους παράγοντες που τις προκαλούν.

“Ένας ασθενής με σοβαρό άσθμα είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο να εκδηλώσει κρίση άσθματος”

Το φορτίο του σοβαρού άσθματος

Παρά την πρόοδο στην αντιμετώπιση του άσθματος, για τους ασθενείς με σοβαρό άσθμα το φορτίο της νόσου είναι ιδιαίτερα υψηλό. Τα συμπτώματα δυσκολεύουν αρκετά την καθημερινότητα των ασθενών, τον ύπνο, την εργασία και τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις.

Το συναισθηματικό και ψυχολογικό φορτίο του άσθματος είναι, επίσης, ιδιαίτερα σημαντικό. Η νόσος περιορίζει τόσο την επαγγελματική ζωή, όσο και την κοινωνική, τα ταξίδια, τις διακοπές και κάθε μορφής φυσική δραστηριότητα. 

“Το σοβαρό άσθμα περιορίζει τον ασθενή σε κάθε τομέα της ζωής του”

Παράλληλα, προκειμένου να περιορίσουν τα συμπτώματα αυτά, οι ασθενείς αναγκάζονται συχνά να λαμβάνουν υψηλές δόσεις φαρμακευτικής αγωγής. Ειδικά η συχνή χρήση από του στόματος κορτικοστεροειδών (χάπια κορτιζόνης) έχει αρκετές παρενέργειες. Τέτοιες, μεταξύ άλλων, μπορεί να είναι η οστεοπόρωση, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, η υπέρταση και ψυχιατρικές εκδηλώσεις όπως η κατάθλιψη. 

“Οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα χρειάζονται αρκετά συχνότερα από του στόματος κορτικοειδή (χάπια κορτιζόνης) με σημαντικές παρενέργειες”

Έλεγχος για το σοβαρό άσθμα

Όταν υπάρχει η υποψία σοβαρού άσθματος, θα πρέπει να ακολουθήσει μία ενδελεχής διαγνωστική προσέγγιση από εξειδικευμένο ιατρό (αλλεργιολόγο ή πνευμονολόγο). Το πρώτο βήμα είναι ο διεξοδικός έλεγχος προκειμένου να επιβεβαιωθεί ή να αποκλειστεί η διάγνωση.

“Από τους ασθενείς με υποψία σοβαρού άσθματος, μέχρι και το 50% δεν πάσχει από σοβαρό άσθμα”

Μετά την επιβεβαίωση της διάγνωσης, θα πρέπει να προσδιοριστεί ο τύπος της φλεγμονής του άσθματος, προκειμένου ο ιατρός να επιλέξει την κατάλληλη αγωγή για κάθε ασθενή. Μεταξύ των επιπλέον εξετάσεων, σημαντικός είναι ο έλεγχος πιθανών βιοδεικτών, ώστε η φλεγμονή να προσδιοριστεί το δυνατόν καλύτερα. Αναλόγως της φλεγμονής -αλλά και άλλων παραμέτρων- θα επιλεχθεί το καταλληλότερο από τα νεότερα φάρμακα για το άσθμα.

“Τα νεότερα φάρμακα για το άσθμα (βιολογικοί παράγοντες, μονοκλωνικά αντισώματα) χορηγούνται προσωποποιημένα για κάθε ασθενή, με βάση τα δικά του χαρακτηριστικά”

Το άσθμα δεν είναι πάντοτε το ίδιο

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταγραφεί σημαντική πρόοδος στην κατανόηση των μηχανισμών του άσθματος. Από τη στιγμή που η ετερογένεια αυτή του άσθματος ανακαλύφθηκε, άνοιξε ο δρόμος για περισσότερο στοχευμένες θεραπείες στους ασθενείς με σοβαρό άσθμα. 

“Η φλεγμονή στο άσθμα χαρακτηρίζεται από σημαντική ετερογένεια”

Πλέον, γνωρίζουμε πως οι περισσότεροι ασθενείς με άσθμα (περίπου 50-70%) έχουν αυξημένα: 

• ηωσινόφιλα στο αίμα και στα πτύελα
• εκπνεόμενο κλάσμα του μονοξειδίου του αζώτου (FeNO - fractional exhaled nitric oxide)
• γονίδια κυτοκινών -μικρών, δηλαδή, μορίων- που συμμετέχουν στην τύπου 2 φλεγμονή

Στους ασθενείς αυτούς το άσθμα χαρακτηρίζεται από αυξημένη τύπου 2 φλεγμονή των αεραγωγών και ονομάζεται τύπου 2 άσθμα (type-2 asthma). Οι ασθενείς στους οποίους οι παραπάνω δείκτες είναι φυσιολογικοί ή ελαττωμένοι πάσχουν από μη τύπου 2 άσθμα (non type-2 asthma).

“Το σοβαρό άσθμα χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες, το τύπου 2 και το μη-τύπου 2 άσθμα”

Μεταξύ των δύο παραπάνω κατηγοριών, το τύπου 2 άσθμα είναι αυτό που έχει μελετηθεί περισσότερο και για το οποίο υπάρχουν νέες θεραπευτικές επιλογές. Ακόμα, όμως, και η συγκεκριμένη ομάδα είναι ετερογενής. Σε άλλους ασθενείς προεξάρχει η αλλεργική φλεγμονή, σε άλλους η ηωσινοφιλική ενώ σε αρκετούς θα συνυπάρχουν (επικαλυπτόμενη φλεγμονή).

“Ο προσδιορισμός της φλεγμονής είναι σημαντικός για τη σωστή επιλογή βιολογικής θεραπείας (μονοκλωνικά αντισώματα) στο άσθμα”

Ο σωστός προσδιορισμός της φλεγμονής στους ασθενείς με σοβαρό άσθμα είναι σημαντικός στην επιλογή της θεραπευτικής προσέγγισης. Τα διαθέσιμα νέα φάρμακα για το άσθμα, είναι αποτελεσματικότερα, μετά την προσεκτικότερη επιλογή του κατάλληλου φαρμάκου για τον κατάλληλο ασθενή.

Σοβαρό αλλεργικό άσθμα

Στους ασθενείς που πάσχουν από σοβαρό αλλεργικό άσθμα, η έκθεση σε αλλεργιογόνο έχει καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση των συμπτωμάτων. Συνηθέστερα οι ασθενείς με σοβαρό άσθμα έχουν ευαισθητοποίηση σε ολοετή αλλεργιογόνα. Τέτοια είναι τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, τα αλλεργιογόνα ζώων ή οι μύκητες. Φυσικά, υπάρχουν και ασθενείς με ευαισθητοποίηση σε γύρεις, όπου η επιδείνωση της βαρύτητας του άσθματος έχει αντίστοιχη με το αλλεργιογόνο εποχική κατανομή.

“Για τη διάγνωση του αλλεργικού άσθματος, ο ιατρός σας θα διενεργήσει δερματικές δοκιμασίες (αλλεργικά τεστ) στο δέρμα”

Μετά από έκθεση σε αλλεργιογόνο, το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει αυξημένες ποσότητες αντισωμάτων ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE). Η σύνδεση της IgE πάνω σε άλλα κύτταρα τα ωθεί στο να εκκρίνουν ουσίες, αποτέλεσμα των οποίων είναι μία αλλεργική αντίδραση. Τελικό αποτέλεσμα αυτής αντίδρασης είναι τα συμπτώματα που βιώνει ο αλλεργικός ασθενής.

Σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα

Οι ασθενείς με σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα έχουν στο αίμα τους σε αυξημένο αριθμό ηωσινόφιλα. Τα ηωσινόφιλα είναι κύτταρα με ρόλο την καταπολέμηση ασθενειών και λοιμώξεων (κυρίως παρασιτώσεων). Στους ασθενείς, όμως, με σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα συντηρούν στους πνεύμονες μία ηωσινοφιλική φλεγμονή, με τελικό αποτέλεσμα τα συμπτώματα του ασθενούς. Περισσότερα στο άρθρο σχετικά με τα ηωσινόφιλα.

“Τα ηωσινόφιλα είναι αυξημένα και σε ασθενείς με αλλεργικό άσθμα, κάποια αλλεργική αντίδραση ή παρασίτωση”

Σοβαρό μη ηωσινοφιλικό άσθμα

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ασθενείς χωρίς αύξηση των ηωσινοφίλων στον ορό ή τα πτύελα. Μπορεί να παρατηρείται αύξηση των ουδετερόφιλων (ουδετεροφιλική φλεγμονή) ή να υπάρχουν δομικές ανωμαλίες στους αεραγωγούς (ακοκκιοκυτταρικό άσθμα). Τα δεδομένα, όπως και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις, που έχουμε σχετικά με το σοβαρό μη ηωσινοφιλικό άσθμα είναι περιορισμένα.

“Οι ασθενείς με σοβαρό μη ηωσινοφιλικό άσθμα δεν ωφελούνται συνήθως από την αγωγή με κορτικοστεροειδή”