Είναι τόσοι πολλοί οι άνθρωποι που αναζητούν βοήθεια από τον ιατρό τους για ένα βήχα που επιμένει, που συχνά ξεχνάμε πως κατά βάση ο βήχας είναι μία φυσιολογική αντίδραση. Στις περιπτώσεις, όμως που επιμένει, ο βήχας μπορεί να είναι σύμπτωμα ενός ή περισσότερων νοσημάτων.

Ο βήχας είναι ένα θεμελιώδες αντανακλαστικό για την προστασία του αναπνευστικού μας συστήματος και του ανθρώπινου οργανισμού κατ’ επέκταση. Όταν εμφανίζεται περιστασιακά, ο βήχας είναι φυσιολογικός και γίνεται για να απομακρυνθούν  βλέννες, σκόνη, διάφορα σωματίδια και μικροοργανισμοί.

“Ο βήχας φυσιολογικά δρα ως ένα σημαντικό προστατευτικό αντανακλαστικό”

Από την άλλη, ο βήχας μπορεί να αποτελεί και σύμπτωμα, και να μας κατευθύνει προς μία υποκείμενη νόσο που τον προκαλεί. Ο βήχας μπορεί να αποτελεί το μοναδικό σύμπτωμα μιας νόσου ή να συνυπάρχει με άλλα συμπτώματα, συνήθως από τους πνεύμονες, την καρδιά ή το γαστρεντερικό σύστημα.

“Σε κάποιες, αλλά όχι όλες τις περιπτώσεις, μία αλλεργική νόσος, όπως η ρινίτιδα ή το άσθμα μπορεί να είναι το αίτιο του βήχα”

Πόσο κρατάει ο βήχας και τι σημαίνει αυτό;

Η χρονική διάρκεια του βήχα είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς βοηθά να ιεραρχηθούν οι πιθανότερες αιτίες του (Εικόνα 1). Έτσι, ο βήχας, ανάλογα με το πόσο διαρκεί, διαχωρίζεται σε:

• οξύ βήχα (διάρκεια μικρότερη των 3 εβδομάδων). Τα συνηθέστερα αίτια στις περιπτώσεις αυτές είναι μια επιδείνωση του άσθματος ή χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) ή λοιμώδη. Τα τελευταία είναι συνήθως ιώσεις του ανώτερου αναπνευστικού, αλλά και λοιμώξεις του κατώτερου, όπως η πνευμονία.
• υποξύ βήχα (διάρκεια από τρεις μέχρι και οκτώ εβδομάδες). Συχνά, στους ασθενείς αυτούς έχει προηγηθεί μια λοίμωξη του αναπνευστικού, και το μόνο σύμπτωμα που επιμένει είναι ο βήχας (μεταλοιμώδης βήχας). Σε άλλους ασθενείς μπορεί να οφείλεται σε επιδείνωση άσθματος ή ΧΑΠ, αλλά και να συντηρείται από μία φλεγμονή της μύτης (upper airway cough syndrome), όπως συμβαίνει στην αλλεργική ρινίτιδα.

“Δεν υπάρχει ειδική εξέταση για το βήχα. Πληροφορίες σχετικά με τη διάρκεια και τους χαρακτήρες του βήχα είναι σημαντικές για τη διάγνωση της αιτίας του”

• χρόνιο βήχα (διάρκεια μεγαλύτερη των 8 εβδομάδων). Τα αίτια του χρόνιου βήχα μπορεί να είναι πάρα πολλά. Τα συχνότερα εξ αυτών σε μη καπνιστές ενήλικες είναι ο βήχας που επάγεται και συντηρείται από φλεγμονή της μύτης (UACS, σύνδρομο βήχα ανωτέρων αεραγωγών), το άσθμα, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΝΓΟΠ) και η ηωσινοφιλική βρογχίτιδα.

“Χρόνιος είναι ο βήχας που επιμένει για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 8 εβδομάδων”

Ξηρός και παραγωγικός βήχας: τι είναι;

Η διάρκεια του βήχα είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του, όπως είδαμε, αλλά όχι το μοναδικό.  Μία ακόμα σημαντική παράμετρος, είναι εάν ο βήχας συνοδεύεται από πτύελα (φλέγματα ή φλέματα), οπότε ονομάζεται παραγωγικός βήχας. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν ο βήχας δεν έχει φλέμα ή τα πτύελα είναι ελάχιστα, ονομάζεται ξηρός βήχας.

Ποιοί κινδυνεύουν περισσότερο να εμφανίσουν βήχα που επιμένει;

Ο βήχας είναι ένα ιδιαίτερα συχνό σύμπτωμα και μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα. Σχεδόν όλοι μας έχουμε εμφανίσει ένα ενοχλητικό βήχα τουλάχιστον μία φορά στη ζωή μας. 

Παράλληλα, όμως, κάποιοι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν βήχα, είτε λόγω συνηθειών ή άλλων χαρακτηριστικών. Έτσι, συχνότερα, ο βήχας μπορεί να παρατηρηθεί σε:

• καπνιστές
• αλλεργικούς ασθενείς (τόσο η αλλεργική ρινίτιδα, όσο και το άσθμα μπορεί να εκδηλωθούν με βήχα)
• ασθενείς με άλλα χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού, όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, οι βρογχεκτασίες και συχνές λοιμώξεις
• χρόνια έκθεση, είτε επαγγελματική, είτε διαμονή σε περιβάλλον με έντονη ρύπανση ή παρουσία άλλων ερεθιστικών παραγόντων
• γυναίκες

Που μπορεί να οφείλεται ένας βήχας που επιμένει;

Τα νοσήματα που μπορεί να οδηγήσουν σε ένα βήχα που επιμένει είναι πάρα πολλά και η σωστή διάγνωση του ασθενούς κάποιες φορές μπορεί να καθυστερήσει. Τα συνηθέστερα αίτια, πίσω από ένα υποξύ ή χρόνιο βήχα είναι:

Μεταλοιμώδης βήχας 

Σε πολλούς ασθενείς, μετά από μία ίωση του αναπνευστικού παραμένει ένας ξηρός βήχας για αρκετές εβδομάδες.

Σύνδρομο βήχα από το ανώτερο αναπνευστικό

Η αλλεργική ρινίτιδα μπορεί, επίσης, να εκδηλωθεί με ένα βήχα που επιμένει και συνήθως είναι ξηρός ή ελάχιστα παραγωγικός. Παλαιότερα ο βασικός λόγος θεωρούνταν η οπισθορρινική καταρροή, δηλαδή η αίσθηση ότι ρινική βλέννα συσσωρεύεται στο λαιμό και προκαλεί μηχανικό ερεθισμό της περιοχής. 

Περισσότερο πρόσφατα δεδομένα καταδεικνύουν πως αρκεί η φλεγμονή του ανωτέρου αναπνευστικού για να προκαλέσει και να συντηρήσει το βήχα.

Άσθμα

Ο  βήχας, μαζί με τη δύσπνοια, το συριγμό (“γατάκια”) στην αναπνοή και το αίσθημα βάρους στο στήθος είναι από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του άσθματος. 

“Σπανιότερα, σε κάποιους ασθενείς το άσθμα εκδηλώνεται αποκλειστικά με ένα ξηρό βήχα (cough variant asthma)”

Ηωσινοφιλική βρογχίτιδα

Η ηωσινοφιλική βρογχίτιδα είναι ένα από τα συχνότερα αίτια ενός χρόνιου βήχα. Μπορεί να εκδηλωθεί είτε μόνη της, είτε στα πλαίσια ενός βρογχικού άσθματος.

Νόσος γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης 

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση μπορεί να είναι σε πολλές περιπτώσεις το αίτιο ενός βήχα που επιμένει, και συχνά επιδεινώνεται στην ύπτια θέση. 

Σύνδρομο απνοιών στον ύπνο

Σχετικά πρόσφατα διαπιστώθηκε πως ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών με άπνοια στον ύπνο θα εμφανίζουν χρόνιο βήχα, συχνά τις βράδυνες ώρες.

Φάρμακα

Ενώ πολλά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν ένα βήχα που επιμένει, τα συχνότερα είναι οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (angiotensin-converting enzyme inhibitors). Μέχρι και 20% των ασθενών που λαμβάνουν αΜΕΑ θα εκδηλώσουν βήχα και κάποιες φορές η διακοπή του φαρμάκου θα είναι απαραίτητη.

Το σύνδρομο βήχα από υπερευαισθησία

Ένας πρόσφατα διατυπωμένος μηχανισμός για το χρόνιο βήχα είναι το σύνδρομο βήχα από υπερευαισθησία (cough hypersensitivity syndrome). Το σύνδρομο αυτό στηρίζεται σε νεότερα δεδομένα που δείχνουν πως σε κάποιους ασθενείς με χρόνιο βήχα υπάρχει αυξημένη ευαισθησία σε ένα ή περισσότερα ετερογενή ερεθίσματα.

Πολλοί ασθενείς με χρόνιο βήχα, όπου δεν ήταν δυνατό να εντοπιστεί κάποιο αίτιο, μπορεί να πάσχουν από το σύνδρομο βήχα από υπερευαισθησία. Στους ασθενείς αυτούς υπάρχει μία δυσλειτουργία στο αντανακλαστικό του βήχα, είτε στο επίπεδο του λάρυγγα, είτε στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

“Οι ασθενείς με χρόνιο βήχα από υπερευαισθησία εμφανίζουν βήχα ευκολότερα από τους υπόλοιπους ανθρώπους”

Αποτέλεσμα της δυσλειτουργίας αυτής είναι οι ασθενείς να βήχουν πολύ ευκολότερα, είτε λόγω ενός σχετικού υποκείμενου νοσήματος, είτε μετά από έκθεση σε διάφορους παράγοντες, δραστηριότητες ή φάρμακα.

Πως να σταματήσω τον βήχα;

Σε κάθε περίπτωση, εάν παρουσιάζετε βήχα που διαρκεί περισσότερο από μερικές ημέρες καλό θα είναι συμβουλευτείτε τον Ιατρό σας, ώστε να διερευνήσει εάν ο βήχας οφείλεται σε άλλα νοσήματα. Ένας ξηρός βήχας είναι συχνά δύσκολος στην αντιμετώπιση του.

Πρακτικές συμβουλές για την αντιμετώπιση του βήχα, μπορούν να βοηθήσουν σε κάποιες περιπτώσεις, παράλληλα με την εξειδικευμένη ιατρική εκτίμηση. Τέτοιες μπορεί να είναι:

• αποφύγετε το κάπνισμα, το άτμισμα, όπως και την παθητική έκθεση σε αυτά
• ελαττώστε την έκθεση σε ερεθιστικές ουσίες του αναπνευστικού, όπως είναι η χλωρίνη και άλλα καθαριστικά, βαρειά αρώματα ή ο καπνός 
• καταναλώστε μέλι, καθώς μπορεί να περιορίσει το βήχα. Σε ενήλικες και σε παιδιά, το μέλι βοηθά στον περιορισμό του βήχα.

“Παιδιά μικρότερα του ενός έτους δεν θα πρέπει να καταναλώνουν μέλι, λόγω του κινδύνου της αλλαντίασης”

• αποφύγετε να λαμβάνετε φάρμακα για το βήχα σας, πριν συμβουλευτείτε τον ιατρό σας

Πότε ο βήχας είναι ανησυχητικός;

Καταρχάς, κάθε βήχας που δεν περνάει σε λίγες ημέρες θα πρέπει να είναι αιτία επίσκεψης σε ειδικό ιατρό. Παράλληλα, άλλα συμπτώματα που πιθανώς συνυπάρχουν με το βήχα μπορεί να είναι σημάδια σοβαρής υποκείμενης νόσου. Μερικά από αυτά, είναι τα:

• βήχας έντονης βαρύτητας
• εμφάνιση αιμόπτυσης, δηλαδή βήχας με αίμα, ιδιαίτερα σε καπνιστές ή ανθρώπους με ιστορικό καπνίσματος
• βήχας με πολλά πτύελα (φλέματα)
• συνύπαρξη έντονης δύσπνοιας, ιδιαίτερα εάν αυτή εμφανίζεται το βράδυ ή στην ανάπαυση
• συνύπαρξη άλλων συμπτωμάτων όπως πυρετός, απώλεια βάρους ή κακουχία
• σε καπνιστές ένας νέος βήχας ή μεταβολή των χαρακτήρων του βήχα ή συνύπαρξη αλλοιώσεων στην ομιλία 
• βήχας με πόνο στο στήθος

“Εάν εμφανίζετε ένα η περισσότερα από τα παραπάνω, απευθυνθείτε σε ειδικό Ιατρό”

Σε μερικές περιπτώσεις περισσότερα από ένα νοσήματα μπορεί να κρύβονται πίσω από ένα βήχα που επιμένει. Ο χρόνιος βήχας, για την αντιμετώπιση του, απαιτεί συχνά την ομαλή συνεργασία διαφόρων ειδικοτήτων, όπως ο Αλλεργιολόγος, ο Γαστρεντερολόγος, ο Πνευμονολόγος ή ο Ωτορινολαρυγγολόγος.