Το στοματοφαρυγγικό σύνδρομο ή σύνδρομο στοματικής αλλεργίας (oral allergy syndrome, OAS) είναι μια ιδιαίτερη μορφή τροφικής αλλεργίας. Συχνά θεωρείται πως εμφανίζεται σε ασθενείς με αλλεργία αναπνευστικού, όταν καταναλώσουν τροφές που μοιράζονται κοινά αλλεργιογόνα με αυτά των γύρεων, στις οποίες είναι αλλεργικοί.
“Για παράδειγμα, ένας ασθενής με αλλεργική ρινίτιδα σε γύρεις γρασιδιών, μπορεί να εμφανίζει κνησμό στο στόμα μετά από κατανάλωση ροδάκινου ή πορτοκαλιών”
Το σύνδρομο στοματικής αλλεργίας, στην πραγματικότητα, δεν περιορίζεται στον παραπάνω μηχανισμό. Μπορεί να προκληθεί και από ζωικά αλλεργιογόνα, αλλά και από αλλεργιογόνα φυτών, απουσία αλλεργίας αναπνευστικού. Στη συνέχεια του άρθρου, θα αναφέρεται στα πλαίσια του συνδρόμου αλλεργίας γύρεων-τροφών.
Η πλέον ακριβής ονομασία της αλληλεπίδρασης γύρεων και τροφών είναι το σύνδρομο αλλεργίας γύρεων-τροφών (pollen food allergy syndrome). Είναι μία ετερογενής οντότητα, όπου η βαρύτητα και οι υπεύθυνες για τα συμπτώματα τροφές εξαρτώνται από το αλλεργιογόνο που συνυπάρχει στις γύρεις και την τροφή (Εικόνα 1).
Το σύνδρομο αλλεργίας γύρεων-τροφών προκαλείται όταν τα ίδια αλλεργιογόνα υπάρχουν σε γύρεις που προκαλούν ρινίτιδα ή άσθμα και σε διάφορες τροφές (παναλλεργιογόνα). Σε κάθε γύρη μπορεί να υπάρχουν ένα ή περισσότερα από τα αλλεργιογόνα αυτά, με τα συχνότερα εξ αυτών τις:
- LTPs (lipid transfer proteins)(υπεύθυνο αλλεργιογόνο για το LTP σύνδρομο)
- PR-10 (pathogen related) πρωτεΐνες
- προφιλίνες (profilins)
Παρατηρείται συνήθως σε ασθενείς που πάσχουν από αλλεργία αναπνευστικού (αλλεργική επιπεφυκίτιδα, ρινίτιδα ή/και αλλεργικό βρογχικό άσθμα. Οι ενήλικες ασθενείς φαίνεται να το εμφανίζουν συχνότερα, συγκριτικά με τα παιδιά.
“Το σύνδρομο αλλεργίας γύρεων-τροφών δεν είναι σπάνιο. Εμφανίζεται μέχρι και στο 70% των ασθενών με αλλεργία αναπνευστικού”
Με ποια συμπτώματα εμφανίζεται;
Στο σύνδρομο στοματικής αλλεργίας, τα συμπτώματα εμφανίζονται μέσα σε λεπτά μετά την κατανάλωση του υπεύθυνου τρόφιμου και αποδράμουν εντός της επόμενης ώρας. Σε πολλές περιπτώσεις εκδηλώνονται μόνο όταν οι τροφές είναι ωμές και όχι όταν είναι μαγειρεμένες.
“Συχνότερα τα συμπτώματα εμφανίζονται μόνο όταν καταναλώνονται ωμά τα τρόφιμα, ενώ μετά από βράσιμο ή ψήσιμο ο ασθενής τρώει την τροφή χωρίς πρόβλημα”
Ο λόγος είναι πως με τη θερμική επεξεργασία των τροφών (ψήσιμο, βράσιμο, κλπ) αλλοιώνεται η δομή του αλλεργιογόνου και δεν αναγνωρίζεται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν συμβαίνει πάντοτε. Για παράδειγμα, οι LTPs είναι αλλεργιογόνα ανθεκτικά στη θερμότητα.
“Σπάνια, συμπτώματα θα εκδηλωθούν μέχρι και 1 ώρα μετά τη βρώση της τροφής”
Τα συμπτώματα του στοματοφαρυγγικού συνδρόμου είναι αιφνίδιας έναρξης και στις περισσότερες περιπτώσεις ήπια:
- κνησμός (φαγούρα) του στόματος, της υπερώας (ουρανίσκου) και του φάρυγγα
- ενδεχομένως αγγειοοίδημα (πρήξιμο) στα χείλη ή τη γλώσσα ή ενοχλήσεις από τα μάτια και τη μύτη
Στο σύνδρομο αλλεργίας γύρεων-τροφών, όμως, και σοβαρότερα επεισόδια τροφικής αλλεργίας μπορεί να εμφανιστούν:
- σπάνια, σοβαρότερες, συστηματικές αντιδράσεις με οίδημα και δυσκολία στην κατάποση και την αναπνοή ή γενικευμένη κνίδωση (στο 3% των ασθενών)
- ακόμα πιο σπάνια αναφυλακτικό (αλλεργικό) σοκ (περίπου σε 1.7% των ασθενών)
“Κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν OAS μόνο την εποχή που έχουν και τα συμπτώματα αναπνευστικής αλλεργίας, συνήθως άνοιξη ή φθινόπωρο. Σε άλλους, οι αντιδράσεις σε τροφές την εποχή αυτή γίνονται σοβαρότερες”
Ποιες είναι οι τροφές που προκαλούν σύνδρομο αλλεργίας σε γύρεων και τροφών;
Στο σύνδρομο αλλεργίας σε γύρεις και τροφές, οι τελευταίες είναι φυτικής προέλευσης, δηλαδή φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηρούς καρπούς και μπαχαρικά. Δεν είναι, όμως, κάθε ασθενής με αλλεργία αναπνευστικού αλλεργικός σε όλα τα παραπάνω. Αντίστοιχα, κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν συμπτώματα μόνο με μία τροφή, ενώ άλλοι με περισσότερες.
“Οι τροφές που προκαλούν συμπτώματα στοματοφαρυγγικού συνδρόμου εξαρτώνται από τα αεροαλλεργιογόνα που ο ασθενής είναι αλλεργικός”
Στην περίπτωση που ένας ασθενής είναι αλλεργικός σε μία γύρη ή στο λάστιχο, τροφικά αλλεργιογόνα που μοιάζουν δομικά με την αντίστοιχη γύρη μπορεί να προκαλέσουν σύνδρομο στοματικής αλλεργίας (διασταυρούμενη αντιδραστικότητα). Κάποια παραδείγματα διασταυρούμενης αντιδραστικότητας σε ασθενείς με OAS φαίνονται στον Πίνακα 1.
| Αλλεργιογόνο γύρεων | Τροφικά αλλεργιογόνα |
|---|---|
| Γρασίδι | ροδάκινο, πορτοκάλι, πεπόνι, καρπούζι, σέλινο, τομάτα, πατάτα, φιστίκι, σέσκουλο |
| Σημύδα | μήλο, αχλάδι, ροδάκινο, βερύκοκο, κεράσι, ακτινίδιο, καρότα, σέλινο, πατάτα, πιπεριά, σόγια, φουντούκι, καρύδι, αμύγδαλο, φιστίκι |
| Αρτεμισία | μήλο, ακτινίδιο, σέλινο, φιστίκι, καρότο, ηλιόσπορος, μπρόκολο, λάχανο |
| Κυπαρίσσι | μπανάνα, καρπούζι, αγγούρι, κολοκύθι, κολοκύθα |
| Περδικάκι | ροδάκινο, κεράσι, πεπόνι |
Πως μπορεί να διαγνωστεί το σύνδρομο αλλεργίας γύρεων-τροφών;
Για τη σωστή διάγνωση ενός ασθενούς με πιθανό στοματοφαρυγγικό σύνδρομο, θα χρειαστούν:
- λεπτομερές και συναφές ιστορικό αντιδράσεων
- δερματικές δοκιμασίες (αλλεργικά τεστ) σε αεροαλλεργιογόνα και τροφικά αλλεργιογόνα
- προσδιορισμός των αντίστοιχων ειδικών για τα αλλεργιογόνα ανοσοσφαιρινών στο αίμα των ασθενών
- εξατομικευμένος έλεγχος με τη βοήθεια των ανασυνδυασμένων αλλεργιογόνων (components)
Το σύνδρομο αλλεργίας γύρεων και τροφών είναι από τις περιπτώσεις που η μοριακή αλλεργιολογία μπορεί να θέσει επακριβώς τη διάγνωση, αλλά και να κατευθύνει την αντιμετώπιση. Με τον ακριβή προσδιορισμό των υπεύθυνων αλλεργιογόνων, μπορεί να προβλεφθούν τόσο νέες αντιδράσεις, όσο και η πιθανότητα για επεισόδια συστηματικής αντίδρασης ή αλλεργικού σοκ.
Υπάρχει θεραπεία για το στοματοφαρυγγικό σύνδρομο; Πότε θα πρέπει να επισκεφτώ Αλλεργιολόγο;
Το σύνδρομο στοματικής αλλεργίας συνήθως χαρακτηρίζεται από ήπια συμπτώματα με μικρές μόνο ενοχλήσεις για τους ασθενείς. Στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν θα χρειαστεί θεραπεία.
Εάν τα συμπτώματα είναι εντονότερα, ή επηρεάζουν την καθημερινότητα των ασθενών, τα αντιισταμινικά χάπια, λίγο πριν ή αμέσως μετά την κατανάλωση της τροφής θα βοηθήσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις οι ασθενείς προτιμούν να αποφεύγουν τις εμπλεκόμενες τροφές στην περίοδο της αλλεργίας αναπνευστικού. Άλλες προσεγγίσεις είναι να καταναλώνουν τα φρούτα ή λαχανικά:
- μαγειρεμένα
- σε κονσέρβες
- αφαιρώντας τη φλούδα, όπου συνήθως το αλλεργιογόνα είναι σε μεγαλύτερη ποσότητα
Σε σπάνιες, όμως, περιπτώσεις το στοματοφαρυγγικό σύνδρομο θα εμφανιστεί με σοβαρότερα συμπτώματα, μέχρι και αντιδράσεις συστηματικής αναφυλαξίας. Η διεξοδική διερεύνηση από Αλλεργιολόγο των ασθενών αυτών είναι σημαντική. Άλλα αίτια, για να αναζητήσετε βοήθεια από ειδικό είναι εάν:
- τα συμπτώματα προοδευτικά χειροτερεύουν
- εμφανίζονται και με μαγειρεμένα φρούτα ή λαχανικά
- προκαλούνται από σόγια, αράπικο φυστίκι ή ξηρούς καρπούς
Για τους ασθενείς με σοβαρότερα συμπτώματα αλλεργίας αναπνευστικού, η ειδική ανοσοθεραπεία στο υπεύθυνο αεροαλλεργιογόνο είναι μία ακόμα επιλογή. Σε πολλούς είναι αποτελεσματική τόσο στα συμπτώματα της αλλεργίας αναπνευστικού, όσο και του στοματοφαρυγγικού συνδρόμου.