Τι είναι η τροφική αλλεργία;

Η τροφική αλλεργία αποτελεί ένα συνεχώς αυξανόμενο πρόβλημα τις τελευταίες δεκαετίες. Αποτελεί, ουσιαστικά, μία αντίδραση με ειδικό αλλεργικό μηχανισμό του ανοσοποιητικού συστήματος, έναντι αλλεργιογόνων που βρίσκονται σε τροφές. Η βαρύτητα κάθε αντίδρασης ποικίλλει και μπορεί να κυμαίνεται από ήπιες, τοπικές αντιδράσεις μέχρι γενικευμένη κνίδωση αλλά και σοβαρή αναφυλαξία.

“Τροφική αλλεργία μπορεί να εμφανίσει κάποιος σε οποιαδήποτε ηλικία”

Η τροφική αλλεργία σε παιδιά είναι αρκετά συχνότερη, σε σύγκριση με τους ενήλικες. Παρά ταύτα, δεν είναι σπάνιο να εκδηλωθεί σε κάθε ηλικία. Η αντίληψη πως κάποιος δεν είναι αλλεργικός σε ένα τρόφιμο, διότι το έτρωγε χωρίς πρόβλημα στο παρελθόν δεν ισχύει. Στην πραγματικότητα, η αλλεργία σε τροφές εμφανίζεται ανεξάρτητα από το εάν κάποιος έτρωγε χωρίς πρόβλημα την τροφή στο παρελθόν. 

“Από τη στιγμή, που θα εμφανιστεί αλλεργία σε μία τροφή, ο ασθενής κινδυνεύει με αντίδραση σε κάθε επόμενη έκθεση στο ίδιο ή παρόμοια τρόφιμα”

Αρκετά από τα παιδιά με αλλεργία σε τροφές, σταδιακά θα ξεπεράσουν την αλλεργία τους, ενώ κάτι τέτοιο συμβαίνει σπανιότερα στους ενήλικες. Συνηθέστερα, αυτό συμβαίνει με τη αλλεργία σε αυγό, σε γάλα αγελάδας. Από την άλλη, αλλεργίες όπως αυτή στα σιτηρά ή σε ξηρούς καρπούς συνηθέστερα εμμένουν και στην ενήλικο ζωή.

“Οι αντιδράσεις σε τροφές δεν είναι πάντοτε αλλεργικής αιτιολογίας”

Οι αντιδράσεις που εμφανίζονται μετά τη βρώση τροφών διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις:

• μη αλλεργικές, που είναι οι συχνότερες και οι οποίες δεν έχουν ειδικό μηχανισμό. Τέτοιες, για παράδειγμα, είναι η δυσανεξία στη λακτόζη, η τροφική δηλητηρίαση και άλλες.
• αλλεργικές αντιδράσεις, οι οποίες εξελίσσονται μέσω ειδικού ανοσολογικού μηχανισμού. Είναι σπανιότερες από τις μη αλλεργικές και μπορεί να εμφανίζονται άμεσα μετά την κατανάλωση της τροφής ή καθυστερημένα.

Ποιες οι συχνότερες τροφές που προκαλούν αλλεργία; Είναι προτιμότερο να τις αποφεύγουμε;

Οι τροφές στις οποίες συχνότερα εμφανίζονται αλλεργικές αντιδράσεις είναι το γάλα αγελάδος, το αυγό, το ψάρι, τα φιστίκια, οι ξηροί καρποί, τα θαλασσινά, η σόγια και τα σιτηρά (Εικόνα 1).

Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει πως εάν κάποιος αποφεύγει πλήρως τις παραπάνω τροφές δεν κινδυνεύει από τροφική αλλεργία. Στην πραγματικότητα, τροφική αλλεργία είναι πιθανό να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε τροφή. 

“Χωρίς ιστορικό αντίδρασης, δεν έχει νόημα κάποιος να αποφεύγει τις συχνότερα εμπλεκόμενες σε αλλεργικές αντιδράσεις τροφές”

Με ποια συμπτώματα εμφανίζεται η τροφική αλλεργία;

Τα συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας μπορεί να εκδηλωθούν και με κατανάλωση πολύ μικρής ποσότητας (ιχνών) από το υπεύθυνο τρόφιμο. Σε κάποιες, σπανιότερες, περιπτώσεις, αρκεί η εισπνοή ατμών της τροφής ή ακόμα και η δερματική επαφή με αυτή για να εμφανιστούν συμπτώματα.

Δεν εκδηλώνονται όλες οι αλλεργικές αντιδράσεις σε τροφές με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες αντιδράσεων σε τροφές. Στους περισσότερους ασθενείς τα συμπτώματα παρουσιάζονται σχετικά άμεσα μετά τη βρώση της τροφής (άμεσου τύπου), ενώ άλλοι θα εμφανίσουν -καθυστερημένα- διαφορετική συμπτωματολογία (επιβραδυνόμενου τύπου). Ο ανοσολογικός μηχανισμός και τα επαγόμενα συμπτώματα είναι διαφορετικά για κάθε κατηγορία.

Παράλληλα, η τροφική αλλεργία μπορεί να εκδηλωθεί και ως ένα από τα παρακάτω σύνδρομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: 

• πολλοί ασθενείς με αλλεργία αναπνευστικού (αλλεργική ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα ή άσθμα), εμφανίζουν αντίδραση όταν καταναλώνουν ωμά φρούτα ή λαχανικά (στοματοφαρυγγικό σύνδρομο). Τα συμπτώματα συνήθως περιορίζονται συνήθως στον στοματοφάρυγγα, κυρίως με κνησμό και οίδημα στα χείλη ή κνησμό και ερεθισμό στην υπερώα (ουρανίσκο). 
• οι ασθενείς με αλλεργία στο κόκκινο κρέας και ευαισθητοποίηση στην α-γαλακτόζη εκδηλώνουν συμπτώματα άμεσου τύπου αλλεργίας, αλλά περίπου 6-8 ώρες μετά το φαγητό. Στους ασθενείς αυτούς έχει προηγηθεί, εντός 2ετίας συνήθως, δήγμα από κρότωνα (τσιμπούρι).  
• στη χώρα μας, όπως και στις άλλες μεσογειακές χώρες, είναι αρκετά συχνό το LTP-σύνδρομο, όπου το υπεύθυνο αλλεργιογόνο είναι μια μικρή δομική πρωτεΐνη πολλών φρούτων και λαχανικών. Στους ασθενείς αυτούς υπάρχει μεγάλη ετερογένεια στις εκληλώσεις της τροφικής αλλεργίας, όπως και των τροφών που προκαλούν συμπτώματα. 
• κάποιοι ασθενείς θα εκδηλώσουν συμπτώματα μετά την κατανάλωση κάποιας τροφής, μόνο στις περιπτώσεις που θα ασκηθούν στις επόμενες ώρες. Η εξαρτώμενη από τροφές αναφυλαξία μετά από άσκηση, μπορεί να αποφευχθεί, εάν ο ασθενείς δεν ασκηθεί για κάποιες ώρες μετά την κατανάλωση του υπεύθυνου αλλεργιογόνου.

α. Άμεσου τύπου αντιδράσεις τροφικής αλλεργίας

Οι άμεσου τύπου αντιδράσεις είναι οι συχνότερες και εκδηλώνονται συνήθως μέσα σε λεπτά, μέχρι και ώρα από το φαγητό. Η σοβαρότητα τους ποικίλει, από ήπιες μέχρι και εξαιρετικά σοβαρές αναφυλακτικές αντιδράσεις. Στις αντιδράσεις αυτές, συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν από διάφορα όργανα και συστήματα (Εικόνα 2):

• Δέρμα: με κνησμό, ερυθρότητα, κνιδωτικά εξανθήματα ή/και αγγειοοίδημα

“Οι δερματικές εκδηλώσεις της αναφυλαξίας μπορεί να απουσιάζουν σε περίπου 1 στους 5 ασθενείς”

• Οφθαλμούς: με ερυθρότητα επιπεφυκότων και αγγειοοίδημα βλεφάρων
• Αναπνευστικό: με ρινική καταρροή ή και συμφόρηση, βήχα, βράγχος (βράχνιασμα) φωνής, συριγμό (σφύριγμα) στην αναπνοή και δύσπνοια
• Καρδιαγγειακό: με ζάλη, διαταραχές του σφυγμού, υπόταση, απώλεια αισθήσεων
• Γαστρεντερικό: με ναυτία, εμετούς, διαρροϊκές κενώσεις ή κοιλιακό άλγος

Αναμενόμενα, η τροφική αλλεργία μπορεί να εκδηλωθεί και με άλλα συμπτώματα, όπως και τα συμπτώματα αυτά δεν θα εμφανιστούν ταυτόχρονα στον ίδιο ασθενή.

“Τα συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας εμφανίζονται αιφνίδια και εξελίσσονται αρκετά γρήγορα. Εάν υποψιάζεστε ότι εμφανίζετε επεισόδιο, μεταβείτε άμεσα στο πλησιέστερο Νοσοκομείο”

β. Επιβραδυνόμενου τύπου αντιδράσεις

Οι αντιδράσεις αυτές είναι σπανιότερες και ονομάζονται και μη κλασικές. Στις επιβραδυνόμενες αντιδράσεις, τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως 2-24 ώρες μετά την κατανάλωση της τροφής. Παράλληλα, διαρκούν περισσότερο, συγκριτικά με τις άμεσες. Η επίδραση του αλλεργιογόνου, οδηγεί σε επιβραδυνόμενη, εμμένουσα φλεγμονή συνήθως του δέρματος και του γαστρεντερικού συστήματος. 

Ο μηχανισμός τους, όπως και τα συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνονται, είναι αρκετά διαφορετικά από τις άμεσου τύπου αντιδράσεις. Μπορούν εκδηλωθούν ως:

• εντεροκολίτιδα από πρωτεΐνες τροφών: η οποία εκδηλώνεται στους πρώτους μήνες ζωής με έντονα συμπτώματα μετά τη λήψη της υπεύθυνης τροφής και συνυπάρχουσα διαταραχή της ανάπτυξης. Τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι διαρροϊκές κενώσεις και έμετοι που προσομοιάζουν “κίνηση ρουκέτας”. Συχνότερα οφείλεται σε φόρμουλες αγελαδινού γάλακτος ή σόγιας, και σπανιότερα σε στερεές τροφές, όπως το ρύζι.
• πρωκτοκολίτιδα από πρωτεΐνες τροφών: η οποία εμφανίζεται με πρόσμιξη αίματος και βλέννης στα κόπρανα σε κατά τα άλλα υγιή βρέφη, συνήθως υπό αποκλειστικό μητρικό θηλασμό. Συσχετίζεται με αλλεργιογόνα που καταναλώνει η μητέρα, με συχνότερο το γάλα και βελτιώνεται με την αυστηρή αποφυγή της κατανάλωσης τους.

Πως αντιμετωπίζεται η τροφική αλλεργία;

Τα βασικά σημεία στη σωστή αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας είναι τα εξής:

• η αναγνώριση της τροφής που ευθύνεται για την αλλεργία του ασθενούς, όπως επίσης και άλλων τροφών που πιθανώς θα του προκαλέσουν αντίδραση. Το τελευταίο οφείλεται στη διασταυρούμενη αντιδραστικότητα, δηλαδή την ύπαρξη δομικά παρόμοιων αλλεργιογόνων σε άλλες τροφές, συνήθως της ίδια οικογένειας. Έτσι, εάν ένας ασθενής εμφανίσει αλλεργία σε καρύδι, θα πρέπει αρχικά να αποφεύγει και τους υπόλοιπους ξηρούς καρπούς.
• η σωστή εκπαίδευση του ασθενούς για την αναγνώριση των συμπτωμάτων ενός επεισοδίου αναφυλαξίας, όπως και τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθήσει σε περίπτωση ενός αλλεργικού σοκ. Συχνά, η αποφυγή των τροφικών αλλεργιογόνων αποτυγχάνει, μιας και μπορούν να βρεθούν “κρυμμένα” σε τροφές που κάποιος δεν υποψιάζεται.

“Οι ασθενείς με γνωστό ιστορικό τροφικής αλλεργίας θα πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί στην έγκαιρη αναγνώριση ενός επεισοδίου αναφυλαξίας. Επίσης, θα πρέπει να φέρουν πάντα μαζί τους φάρμακα αντιμετώπισης ενός τέτοιου επεισοδίου, συμπεριλαμβανόμενης και της αυτοενιέμενης αδρεναλίνης”

• η διερεύνηση και επιβεβαίωση των τροφών στις οποίες ο ασθενής είναι αλλεργικός. Αυτό επιτυγχάνεται με μία σειρά διαγνωστικών δοκιμασιών, τον προσδιορισμό ειδικών IgE αντισωμάτων στο αίμα, τις δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού (αλλεργικά τεστ) και περισσότερο ακριβείς εξετάσεις (components) αλλεργιογόνων στο αίμα. Στις δερματικές δοκιμασίες σε τροφές, πέρα από τα εμπορικά εκχυλίσματα χρησιμοποιούνται συχνά και φρέσκα τρόφιμα (prick to prick δοκιμασίες). 
• η αναζήτηση και επιβεβαίωση τροφών που ο ασθενής μπορεί να καταναλώσει με ασφάλεια. Σε πολλές περιπτώσεις, εμπλέκονται περισσότερες από μια τροφές σε μία αλλεργική αντίδραση. Μετά τη διενέργεια του παραπάνω ελέγχου, και τον προσδιορισμό του υπεύθυνου τροφίμου, τα υπόλοιπα ύποπτα τρόφιμα πιθανώς μπορούν να καταναλωθούν. Για να επιβεβαιωθεί πως ένας ασθενής μπορεί με ασφάλεια να καταναλώσει κάποιο ύποπτο τρόφιμο σε αρκετές περιπτώσεις θα χρειαστεί να γίνει δοκιμασία πρόκλησης στην τροφή.