Ποια είναι τα υμενόπτερα;

Η αλλεργία σε τσίμπημα (νυγμό) από μέλισσα ή σφήκα (υμενόπτερα) είναι μία ιδιαίτερα σοβαρή νόσος, λόγω της απρόβλεπτης έκθεσης σε αυτά, όπως και της δυνητικά θανατηφόρας έκβασης της.

“Υπολογίζεται πως τα υμενόπτερα ευθύνονται για περίπου τα μισά επεισόδια σοβαρής αναφυλαξίας παγκόσμια”

Οι μέλισσες ανήκουν στο γένος των υμενοπτέρων, και δεν είναι τα μοναδικά υμενόπτερα που μπορεί να προκαλέσουν αλλεργία. Τα είδη υμενοπτέρων που απαντάμε στη χώρα μας είναι τα:

• μέλισσα (Apis mellifera, οικογένεια Apidae)
• αγριομέλισσα (βομβίνος ή μπάμπουρας)(Bombus, οικογένεια Apidae)
• κοινή σφήκα (Vespula spp, οικογένεια Vespidae, υποοικογένεια Vespinae)
• σκούρκος ή σερσέκι (Vespa crabro, οικογένεια Vespidae, υποοικογένεια Vespinae)
• χάρτινη σφήκα (Polistes spp οικογένεια Vespidae, υποοικογένεια Polistinae)

Τα υμενόπτερα, με σπάνιες εξαιρέσεις, δεν είναι επιθετικά. Μόνο τα θηλυκά τσιμπούν, συνήθως όταν αμύνονται ή στην προσπάθειά τους για εύρεση τροφής

Για τις μέλισσες, το τσίμπημα συνεπάγεται το θάνατό τους, καθώς το κεντρί αποκολλάται και μένει στο δέρμα του ανθρώπου. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει με τις σφήκες, όπου μπορούμε να δεχθούμε πολλαπλούς νυγμούς από ένα μόνο έντομο.

Ποια τα συμπτώματα της αλλεργίας σε μέλισσα και σφήκα;

Ο νυγμός (τσίμπημα) των υμενοπτέρων (μέλισσα, σφήκες) συνήθως συνεπάγεται μια μικρή τοπική αντίδραση στο σημείο εισόδου. Χαρακτηρίζεται  από ερυθρότητα, οίδημα (πρήξιμο), και κνησμό (φαγούρα) και υποχωρεί σε λίγες ημέρες. Οι αντιδράσεις αυτές δεν αποτελούν ένδειξη αλλεργίας στο συγκεκριμένο υμενόπτερο, και ο κίνδυνος να εμφανισθεί αντίδραση σε επόμενο νυγμό είναι σχετικά μικρός (<10%).

Από την άλλη, στους, αλλεργικούς στο δηλητήριο των υμενοπτέρων, ασθενείς, ένας νυγμός συνεπάγεται σοβαρή αντίδραση, συνήθως γενικευμένη και δυνητικά επικίνδυνη για τη ζωή. Οι νυγμοί υμενοπτέρων αποτελούν συχνό αίτιο αναφυλαξίας σε ενήλικες και παιδιά. Τα συμπτώματα συνηθέστερα ξεκινούν από το δέρμα και μπορεί να είναι ένα γενικευμένο εξάνθημα (συνήθως κνιδωτικό) ή/και ερυθρότητα με συνοδό κνησμό, αγγειοοίδημα (πρήξιμο) συνήθως στο πρόσωπο και στα άκρα.

Πολλές φορές εμφανίζονται και συμπτώματα από άλλα όργανα και συστήματα, όπως δύσπνοια, πόνος στην κοιλιά με τάση για έμετο/διάρροια, ζάλη, πτώση πίεσης, ή ακόμα και απώλεια αισθήσεων. Οι αντιδράσεις αυτές εμφανίζονται κατά κανόνα εντός ολίγων λεπτών από το νυγμό και συνήθως εξελίσσονται αρκετά γρήγορα. 

Ιδιαίτερα σε ανθρώπους που, λόγω επαγγέλματος (μελισσοκόμους, αγρότες, επαγγελματίες οδηγούς) ή τόπου διαβίωσης, έχουν αυξημένη επαφή με τη φύση, η αλλεργία σε δηλητήριο κάποιου υμενοπτέρου είναι έντονα περιοριστική για τη ζωή τους.

Για το λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό  οι ασθενείς με γνωστή αλλεργία τέτοιου είδους στο δηλητήριο κάποιου υμενοπτέρου να φέρουν μαζί τους συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή. Θα πρέπει να γνωρίζουν επίσης τον τρόπο χρήσης της, και να αναζητούν άμεσα το πλησιέστερο Νοσοκομείο ή Κέντρο Υγείας.

Που οφείλεται η αλλεργία σε υμενόπτερα;

Το δηλητήριο των υμενοπτέρων αποτελείται από διάφορες ουσίες, η καθεμιά με διαφορετική αλλεργιολογική σημασία. Κάποια από τα συστατικά του δηλητηρίου της μέλισσας και της σφήκας είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση αλλεργίας στο τσίμπημα τους.

“Η αλλεργία δεν προκαλείται από το τσίμπημα, αλλά από κάποια συστατικά του δηλητηρίου της μέλισσας ή της σφήκας που μεταφέρονται με το τσίμπημα στον οργανισμό μας”

Παράλληλα, κάποια από τα συστατικά του δηλητηρίου είναι κοινά μεταξύ διαφορετικών υμενοπτέρων. Αυτό, στο παρελθόν, μπορούσε να δυσχεράνει τον αλλεργιολογικό έλεγχο, μιας και το υπεύθυνο υμενόπτερο δεν μπορούσε με ακρίβεια να αναγνωριστεί. Πλέον, είναι δυνατό σε ένα ασθενή με θετικό τεστ αλλεργίας τόσο σε μέλισσα, όσο και σε σφήκες να προσδιοριστεί εάν είναι αλλεργικός σε όλα ή ένα από τα υμενόπτερα.

“Οι νέες γνώσεις της σύστασης του δηλητηρίου των υμενοπτέρων σε μοριακό επίπεδο επιτρέπουν την ακριβή διάγνωση της αλλεργίας”

Μπορώ να μάθω εάν έχω αλλεργία σε μέλισσα ή σφήκα;

Είναι σημαντικό να επισημανθεί η διαφορά μεταξύ ευαισθητοποίησης σε ένα δηλητήριο και της αλλεργίας σε αυτό. Ένα μικρό, μόνο, ποσοστό ανθρώπων με θετικό δερματικό τεστ ή έλεγχο στο αίμα θα εκδηλώσει αλλεργική αντίδραση, εάν τσιμπηθεί. Από την άλλη, ένα αρνητικό τεστ δεν εξασφαλίζει ανοχή στη μέλισσα ή τη σφήκα.

“Χωρίς κάποιο επεισόδιο αντίδρασης, δεν μπορεί να προβλεφθεί η αλλεργία σε μέλισσα ή σφήκα”

Έτσι, λοιπόν, ένα ιστορικό αλλεργίας σε τσίμπημα μέλισσας ή σφήκας αποτελεί την αρχική συνθήκη για να προχωρήσει σωστά ο έλεγχος με αλλεργικά τεστ σε μέλισσα και σφήκα.

Οι ασθενείς με επεισόδιο αντίδρασης θα πρέπει να διερευνηθούν, ώστε να εντοπιστούν τα υπεύθυνα για την αντίδραση υμενόπτερα. Τα δηλητήρια των υμενοπτέρων διαφέρουν μεταξύ τους και έτσι ένας ασθενής είναι πολύ πιθανό να αντιδρά μετά από νυγμό κάποιων μόνον ειδών και όχι όλων.

Η διερεύνηση στον ασθενή με επεισόδιο αντίδρασης περιλαμβάνει τον προσδιορισμό ειδικών αντισωμάτων (IgE) έναντι των διαφόρων δηλητηρίων στο αίμα και ειδικές δερματικές δοκιμασίες, τόσο επιδερμιδικές, όσο και ενδοδερμικές σε διάφορες αραιώσεις των δηλητηρίων. Σε περιπτώσεις που το αποτέλεσμα είναι ασαφές, πιο εξειδικευμένες αιματολογικές εξετάσεις (μοριακή διαγνωστική) μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες. 

“Κάθε ασθενής με επεισόδιο αναφυλαξίας σε μέλισσα ή σφήκα θα πρέπει να διερευνηθεί για νοσήματα των μαστοκυττάρων”

Τέλος, οι ασθενείς με αντίδραση μετά από νυγμό υμενοπτέρου θα πρέπει να ελέγχονται για ενδεχόμενη εμφάνιση νόσου μαστοκυττάρων (μαστοκυττάρωση, ή άλλα σύνδρομα ενεργοποίησης μαστοκυττάρων). Σε ασθενείς με αναφυλαξία σε υμενόπτερα μαστοκυτταρικά νοσήματα εμφανίζονται αρκετά συχνότερα συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό.

Τι πρέπει να κάνω εάν τσιμπηθώ από μέλισσα ή σφήκα;

Οι ασθενείς με αλλεργία σε μέλισσες ή σφήκες κινδυνεύουν με αντίδραση σε κάθε επόμενο νυγμό από το υπεύθυνο είδος υμενοπτέρου. Θα πρέπει να αποφεύγουν δραστηριότητες με αυξημένο κίνδυνο επαφής με αυτά, αλλά το ενδεχόμενο νυγμού δεν μπορεί πάντοτε να αποφευχθεί.

Συνεπώς, είναι ιδιαίτερα σημαντικό κάθε ασθενής να έχει μαζί του φαρμακευτική αγωγή σε περίπτωση επεισοδίου αναφυλαξίας σε μέλισσα ή σφήκα. Η αγωγή αυτή συνήθως αποτελείται από συσκευή αυτοενιέμενης αδρεναλίνης, αντιισταμινικά και κορτικοστεροειδή χάπια, όπως επίσης και εισπνεόμενο βρογχοδιασταλτικό φάρμακο. Παράλληλα, ο ασθενής θα πρέπει να έχει γραπτές οδηγίες για την αγωγή και να έχει εκπαιδευθεί επαρκώς για το πότε και πως θα τη χρησιμοποιήσει..

Σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς πως, η παραπάνω αγωγή δεν υποκαθιστά την Ιατρική εκτίμηση και φροντίδα. Έτσι, οι ασθενείς θα πρέπει άμεσα να αναζητήσουν το πλησιέστερο Κέντρο Υγείας ή Νοσοκομείο, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αντίδραση. Βρείτε περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο μας σχετικά με την αντιμετώπιση ενός επεισοδίου αναφυλαξίας (αλλεργικό σοκ).

“Ένα επεισόδιο αναφυλαξίας μπορεί να εξελιχθεί γρήγορα. Φροντίστε να μεταβείτε άμεσα στο πλησιέστερο Νοσοκομείο”

Τι είναι η ανοσοθεραπεία για την αλλεργία σε μέλισσα και σφήκα;

Οι ασθενείς με αλλεργία σε δηλητήριο μέλισσας ή σφήκας, όταν το υπεύθυνο υμενόπτερο έχει εντοπιστεί, μπορούν να θεραπευτούν. Η ειδική ανοσοθεραπεία πραγματοποιείται με κεκαθαρμένο δηλητήριο μέλισσας ή σφήκας, το οποίο χορηγείται στον ασθενή σε δύο περιόδους:

• αρχικά σε προοδευτικά αυξανόμενη ποσότητα, μέχρι να επιτευχθεί μία σταθερή δόση (φάση έναρξης)
• στην συνέχεια χορηγείται η δόση συντήρησης ανά τακτά χρονικά διαστήματα, μηνιαία για το πρώτο έτος και πιο αραιά στη συνέχεια (φάση συντήρησης)

“Στόχος της ανοσοθεραπείας είναι ένας ασθενής αλλεργικός σε μέλισσα ή σφήκα να μην εμφανίζει αντιδράσεις μετά από τσίμπημα”

Η ειδική ανοσοθεραπεία σε μέλισσα ή σφήκα αποτελεί την μοναδική θεραπευτική αντιμετώπιση της αλλεργίας στο δηλητήριο τους. Ο στόχος είναι ο ασθενής να εμφανίσει ανοχή, να μην αντιδράσει δηλαδή εάν δεχτεί ένα ή περισσότερους νυγμούς από το υπεύθυνο υμενόπτερο.

Στο μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών με αλλεργία σε μέλισσα ή σφήκα, η προστατευτική επίδραση της ανοσοθεραπείας αρχίζει πολύ νωρίς. Ήδη από την έναρξη της φάσης συντήρησης, οι ασθενείς με αλλεργία σε υμενόπτερα έχουν υψηλή προστασία σε επόμενους νυγμούς.