Με μια προσεκτική ματιά στο παρελθόν μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως η το στρες (άγχος) και η αλλεργία έχουν μια ιδιαίτερη σχέση. Χαρακτηριστικά, κάποιες δεκαετίες πριν, τα αλλεργικά νοσήματα θεωρούνταν ψυχοσωματικές αντιδράσεις με τα συμπτώματα να επιδεινώνονται σημαντικά σε έντονο στρες. 

“Στο παρελθόν το άσθμα στα παιδιά αναφερόταν ως ‘asthma nervosa’  και θεωρούνταν αντίδραση του παιδιού στην οιστριονική μητέρα”

Αφήνοντας την ιστορική αναδρομή, γνωρίζουμε πλέον πως το στρες επιδεινώνει τα συμπτώματα την αλλεργίας με πολλούς από τους υπεύθυνους μηχανισμούς να έχουν διαλευκανθεί.

Η επίδραση του στρες στο ανοσοποιητικό σύστημα

Το στρες επηρεάζει κομβικά το ανοσολογικό σύστημα, δρώντας μέσω πολύπλοκων μηχανισμών. Αυτοί, περιλαμβάνουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ του νευρικού, του ανοσοποιητικού και του συστήματος των ενδοκρινών αδένων. 

Οι βασικοί άξονες μέσω των οποίων το στρες επάγει τη δράση του στο ανοσοποιητικό σύστημα είναι επιγραμματικά οι:

• ενεργοποίηση του άξονα υποθάλαμου-υπόφυσης-επινεφριδίων με αποτέλεσμα την  αύξηση της κορτιζόλης (η ορμόνη του στρες) η οποία εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα
• διέγερση του συμπαθητικού τμήματος του νευρικού συστήματος, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, οι οποίες οδηγούν σε δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού 
• προαγωγή των τύπου 2 (Th2) ανοσολογικών απαντήσεων έναντι των τύπου 1 με αύξηση των εκδηλώσεων πολλών αλλεργικών και αυτοάνοσων νοσημάτων
• τροποποίηση της δράσης κυττάρων του ανοσοποιητικού, όπως τα λεμφοκύτταρα και τα μακροφάγα
• επιγενετικές μεταβολές, όπου μεταβάλλονται γονίδια που αφορούν το ανοσοποιητικό σύστημα, με αποτέλεσμα μακροπρόθεσμη δυσλειτουργία του
• αύξηση του οξειδωτικού στρες με την παραγωγή ουσιών όπως οι δραστικές μορφές οξυγόνου (reactive oxygen species (ROS)), οι οποίες προκαλούν βλάβες σε κύτταρα του ανοσοποιητικού.

“Βραχυπρόθεσμα το στρες ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ μακροχρόνια το καταστέλλει”

Από τα παραπάνω, ιδιαίτερη σημασία για τα αλλεργικά νοσήματα έχουν η:

• επικράτηση της τύπου 2 (Th2) ανοσιακής απάντησης, η οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνει αύξηση των ηωσινοφίλων και της IgE και αυξημένη ροπή προς αλλεργικές απαντήσεις
• προαγωγή της ευερεθιστότητας των μαστοκυττάρων, τα οποία ευκολότερα απελευθερώνουν ισταμίνη και άλλες ουσίες (μεσολαβητές), με επίπτωση στα συμπτώματα των ασθενών
• αύξηση κάποιων ουσιών (κυτοκίνες), όπως IL-6 και TNF-a, οι οποίες προάγουν μία μακροχρόνια φλεγμονή.

Στρες στην εγκυμοσύνη και αλλεργία σε παιδί 

Το στρες στη διάρκεια της κύησης έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσει μεταγενέστερα το παιδί κάποια αλλεργική νόσο. Αν και ο ακριβής μηχανισμός δεν είναι πλήρως γνωστός, φαίνεται να περιλαμβάνει μεταβολές στο επίπεδο του ανοσοποιητικού συστήματος του εμβρύου. 

“Το στρες της μητέρας στην κύηση αυξάνει τον κίνδυνο το παιδί να εμφανίσει αλλεργία αργότερα”

Μερικά από τα γνωστά δεδομένα έχουν να κάνουν με: 

• Αύξηση της κορτιζόλης της μητέρας: η κορτιζόλη μπορεί να διαπεράσει τον πλακούντα και επιδρά στο αναπτυσσόμενο ανοσοποιητικό του εμβρύου. Η δυσλειτουργία του άξονα υποθάλαμου-υπόφυσης-επινεφριδίων στο έμβρυο αυξάνει τον κίνδυνο για μετέπειτα εμφάνιση αλλεργιών.
• Προώθηση και ενίσχυση της τύπου 2 (Th2) ανοσολογικής απάντησης στο αναπτυσσόμενο έμβρυο, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσει ατοπική δερματίτιδα, αλλεργική ρινίτιδα ή και άσθμα αργότερα.
• Επιγενετικές μεταβολές σε γονίδια του εμβρύου που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό σύστημα, που επίσης αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης αλλεργίας

“Παιδιά των οποίων μητέρα είχε έντονο στρες στην κύηση πάσχουν συχνότερα από έκζεμα, αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα”

Σε κλινικό επίπεδο, πολλές μελέτες έχουν συσχετίσει το αυξημένο στρες της μητέρας με υψηλότερες πιθανότητες το παιδί να εκδηλώσει:

• συριγμό στο πρώτο έτος της ζωής
• άσθμα στην πρώιμη παιδική ηλικία
• ατοπική δερματίτιδα
• αλλεργική ρινίτιδα

Αλλεργική ρινίτιδα και στρες

Στους ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα, το στρες προκαλεί πρόσθετη επιβάρυνση στα συμπτώματα που νιώθουν με:

• εντονότερη υποκειμενική αίσθηση των συμπτωμάτων
• συχνότερα επεισόδια επιδείνωσης
• περισσότερο παρατεταμένα συμπτώματα 

“Το στρες επιτείνει τα συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας”

Αντίστοιχα, το στρες υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο την ποιότητα ζωής των ασθενών με αλλεργική ρινίτιδα. Πολύ περισσότερο, σε κάποιους ασθενείς είναι δυνατόν να επηρεάσει αρνητικά και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Σε άλλους, η επίδραση των αλλεργιογόνων γίνεται μεγαλύτερη, όταν οι ασθενείς εκτίθενται σε αυτά σε περιόδους στρες.

Άσθμα και στρες

Σε ασθενείς με άσθμα το στρες είναι ένας σημαντικός παράγοντας που εάν διαφύγει μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του ελέγχου ή και παροξυσμό άσθματος. Επιδεινώνει τα συμπτώματα του ασθενούς και συμβάλει στην έναρξη του άσθματος, τη σοβαρότητα και τη μειωμένη απάντηση στη φαρμακευτική αγωγή.

“Το στρες ελαττώνει την πνευμονική λειτουργία και επιδεινώνει τον έλεγχο του άσθματος”

Ειδικότερα, οι ασθματικοί ασθενείς με την επίδραση του στρες βιώνουν:

• αυξημένη συχνότητα παροξυσμών (κρίσεις άσθματος) χωρίς να έχουν εκτεθεί σε αλλεργιογόνα, να έχουν λοίμωξη ή να συνυπάρχει άλλος παράγοντας 
• επιδείνωση των νυχτερινών συμπτωμάτων, ειδικά σε περιόδους έντονου στρες
• ελαττωμένη απάντηση στην αγωγή με εισπνεόμενα φάρμακα, είτε λόγω φλεγμονής, είτε διότι έχουν μικρότερη συμμόρφωση στις οδηγίες
• εντονότερα συμπτώματα λόγω αυξημένης φλεγμονής, στένωσης των αεραγωγών και παραγωγής βλέννης

Ατοπική δερματίτιδα και στρες

Η επίδραση του στρες στην ατοπική δερματίτιδα είναι καλά τεκμηριωμένη. Αυξάνει τόσο τη σοβαρότητα, όσο και τη συχνότητα των επεισοδίων έξαρσης με:

• εντονότερο κνησμό στη διάρκεια ή μετά από περιόδους με στρες
• περισσότερο εκτεταμένες δερματικές βλάβες
• ελαττωμένη απάντηση του ασθενούς στη θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας

“Τα συμπτώματα της ατοπικής δερματίτιδας γίνονται εντονότερα και συχνότερα λόγω του στρες”

Ο μηχανισμός πίσω από την επίπτωση αυτή στην ατοπική δερματίτιδα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την:

• καταστολή της λειτουργίας του δέρματος ως φραγμού
• προώθηση της τύπου 2 φλεγμονής
• ενεργοποίηση νεύρων στο δέρμα και την απελευθέρωση ουσιών όπως νευροπεπτίδια που επιδεινώνουν τη φλεγμονή και τον κνησμό

Παράλληλα, η επίταση του κνησμού στην ατοπική δερματίτιδα συμβάλει με τη σειρά της στην επιδείνωση του στρες, με αποτέλεσμα να δημιουργέιται ένας φαύλος κύκλος.

Κνίδωση και στρες

Η σχέση του στρες με την κνίδωση είναι ιδιαίτερα σημαντική. Σε κάποιους ασθενείς τα συμπτώματα της κνίδωσης ξεκινούν μετά από ιδιαιτέρως στρεσογόνα γεγονότα. Παράλληλα, σε ασθενείς με κνίδωση οδηγεί σε αυξημένη βαρύτητα κνίδωσης και εντονότερα συμπτώματα. 

Από την άλλη, τα συμπτώματα την κνίδωσης -και ιδιαίτερα ο κνησμός- μπορούν να επιτείνουν το στρες με αποτέλεσμα ένα φαύλο κύκλο στρες και επίτασης συμπτωμάτων.

“Το στρες μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση κνίδωσης, αλλά και να επιδεινώσει μια ήδη υπάρχουσα”

Ο βασικός μηχανισμός των παραπάνω έχει να κάνει με νευροανοσολογικές αλληλεπιδράσεις. Το στρες επιδρά στον άξονα υποθάλαμου-υπόφυσης-επινεφριδίων με αποτέλεσμα την απελευθέρωση ουσιών όπως κυτοκίνες και νευροπεπτίδια. Οι ουσίες αυτές ενεργοποιούν τα μαστοκύτταρα στο δέρμα με αποτέλεσμα εντονότερα συμπτώματα κνίδωσης ή και αγγειοοιδήματος. 

Τροφική αλλεργία και στρες

Το στρες διαταράσσει φυσιολογικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην τροφική αλλεργία. Οι σημαντικότερες επιδράσεις του σχετίζονται με τη:

• λειτουργία του εντερικού φραγμού
• φλεγμονή του γαστρεντερικού
• εντερικό μικροβίωμα

“Το στρες επιτείνει τα συμπτώματα τροφικής αλλεργίας”

Αν και τα μέχρι τώρα δεδομένα βασίζονται κατά βάση σε μελέτες σε ζώα, φαίνεται πως και στον άνθρωπο το στρες αυξάνει το ενδεχόμενο εκδήλωσης συμπτωμάτων τροφικής αλλεργίας. Παράλληλα, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να αυξήσει τη σοβαρότητα των αντιδράσεων τροφικής αλλεργίας, καθώς επιτείνει τη διαπερατότητα του γαστρεντερικού και την επακόλουθη ανοσολογική απάντηση.

Η συσχέτιση μεταξύ του στρες και των αλλεργικών νοσημάτων, όπως η αλλεργική ρινίτιδα, το άσθμα, η ατοπική δερματίτιδα και η τροφική αλλεργία είναι πολυεπίπεδη και σύνθετη. Το χρόνιο στρες καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα, επιτείνει τα συμπτώματα της αλλεργίας και σε κάποιους ελαττώνει την αποτελεσματικότητα της αγωγής. Εάν νιώθετε πως το στρες επιδρά στην καθημερινότητα σας, αναζητήστε τη συνδρομή ενός ειδικού.