Η φαρμακευτική ρινίτιδα από αποσυμφορητικά (rhinitis medicamentosa) είναι μία κοινή παθολογική κατάσταση που επέρχεται ως αποτέλεσμα της κατάχρησης των ρινικών αποσυμφορητικών σπρέι.

Μπορεί ο οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση εύκολα σε ρινικά σπρέι με αποσυμφορητικό και να τα προμηθευτεί χωρίς συνταγογράφηση. Η βασική τους δράση στο ρινικό βλεννογόνο είναι η σχεδόν άμεση ανακούφιση από τη ρινική συμφόρηση. Λόγω της εύκολης πρόσβασης, της άμεσης δράσης τους, αλλά και της αδιαφορίας για τις πιθανές τους παρενέργειες, χρησιμοποιούνται υπέρμετρα στις μέρες μας.

Πως προκαλείται η ρινίτιδα από αποσυμφορητικά;

Τα αποσυμφορητικά διατηρούν στο ακέραιο την αποτελεσματικότητα τους για τις πρώτες ημέρες της αγωγής. Όσο, όμως, συνεχίζεται η χρήση τους, η απάντηση του ρινικού βλεννογόνου σε αυτά προοδευτικά ελαττώνεται. Έτσι, για να διατηρηθεί το αποτέλεσμα, ο ασθενής αναγκάζεται να χρησιμοποιεί το σπρέι ολοένα και συχνότερα. Εάν δεν το κάνει η ρινική συμφόρηση χειροτερεύει. 

“Η κατάχρηση των ρινικών αποσυμφορητικών προκαλεί δομικές διαταραχές και βλάβη του ρινικού βλεννογόνου”

Το τελικό αποτέλεσμα της παρατεταμένης χρήσης των αποσυμφορητικών είναι ένας φαύλος κύκλος χρήσης του ενδορρινικού αποσυμφορητικού, όπου οποιαδήποτε απόπειρα διακοπής του οδηγεί σε “εξ αναπηδήσεως” ρινική συμφόρηση (rebound congestion).

Το φαινόμενο της “εξ αναπηδήσεως” ρινικής συμφόρησης οδηγεί πολλούς να συγχέουν την κατάχρηση των αποσυμφορητικών με εξάρτηση. Στην πραγματικότητα, δεν είναι πραγματική εξάρτηση, καθώς απουσιάζουν εγγενή χαρακτηριστικά μιας αληθούς εξάρτησης.

“Η υπέρμετρη λήψη των ρινικών αποσυμφορητικών δεν αποτελεί εξάρτηση, αλλά αυτό δεν την καθιστά ασφαλέστερη”

Έχω φαρμακευτική ρινίτιδα; Πως θα το καταλάβω;

Το κυρίαρχο σύμπτωμα της φαρμακευτικής ρινίτιδας από αποσυμφορητικά είναι μία ρινική συμφόρηση (μπούκωμα) που επιμένει. Στους ασθενείς με χρόνια κατάχρηση, το μπούκωμα είναι τόσο έντονο, που μπορεί να επικαλύπτει τα άλλα συμπτώματα που προϋπήρχαν. Αυτή έντονη συμφόρηση οδηγεί συχνά σε αναπνοή από το στόμα, ξηροστομία και ροχαλητό στον ύπνο.

Η κατάχρηση των αποσυμφορητικών είναι δυνατόν να προκαλέσει τοπικές επιπλοκές. Οι συχνότερες είναι η υπερπλασία των ρινικών κογχών, η χρόνια ηθμοειδίτιδα και ρινοκολπίτιδα, η διάτρηση του διαφράγματος κ.α. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να παραβλέπονται και οι πιθανές συστηματικές επιδράσεις των ενδορρινικών αποσυμφορητικών, ειδικά σε ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα του καρδιαγγειακού. 

Πολλοί ασθενείς χαρακτηριστικά αναφέρουν πως “είναι αδύνατο να κοιμηθούν, εάν δεν λάβουν προηγουμένως το αποσυμφορητικό”. Συχνά, επίσης αισθάνονται ανασφαλείς να το αποχωριστούν και έχουν συνεχώς πάνω τους ένα ή περισσότερα φιαλίδια.

Φυσικά, παράλληλα με τα συμπτώματα, θα πρέπει να συνυπάρχει και χρήση ενός ενδορρινικού αποσυμφορητικού. Τα ρινικά αποσυμφορητικά σπρέι διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα: 

• παράγωγα της β-φαινυλαιθυλαμίνης (εφεδρίνη, φαινυλεφρίνη)
• παράγωγα της ιμιδαζολίνης (ναφαζολίνη, οξυμεταζολίνη, ξυλομεταζολίνη)

Θα πρέπει να αναζητείτε στα περιεχόμενα του ρινικού σας σπρέι μία από τις παραπάνω δραστικές ουσίες αποσυμφορητικών. 

Υπάρχει τρόπος να προστατευτώ;

Ο απλούστερος τρόπος για να μην αναπτύξει κανείς φαρμακευτική ρινίτιδα είναι να χρησιμοποιεί τα ρινικά σπρέι αποσυμφορητικών μέχρι 5 ημέρες. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της αγωγής, θα πρέπει να λαμβάνει το δυνατόν λιγότερους ψεκασμούς, ώστε να ανακουφίζει τη ρινική συμφόρηση. Μια τέτοια πρακτική δεν υπονομεύει την αποτελεσματικότητα του αποσυμφορητικού, καθώς δρα άμεσα, με μη ειδικό μηχανισμό. Με άλλα λόγια, δεν είναι απαραίτητη η τακτική χρήση του.

Στις περιπτώσεις που τα συμπτώματα ρινίτιδας επιμένουν και μετά τις 5 ημέρες, ίσως είναι προτιμότερο ο ασθενής να επισκεφτεί τον ιατρό του. Για τη σωστή αντιμετώπιση της αλλεργικής ρινίτιδας, υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια. Σε ηπιότερες περιπτώσεις, μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις, όπως οι ρινικές πλύσεις, συνήθως επαρκούν για τον περιορισμό των συμπτωμάτων.

“Τα ρινικά σπρέι με κορτιζόνη είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές φαρμακευτικές επιλογές, όταν χρησιμοποιούνται σωστά” 

Αρκετοί είναι οι ασθενείς που ταλαιπωρούνται από εντονότερα συμπτώματα ή αυτά διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στις περιπτώσεις αυτές είναι σημαντικό να πραγματοποιηθεί μια διεξοδική αλλεργιολογική διερεύνηση, με δερματικές δοκιμασίες (αλλεργικά τεστ) και έλεγχο ειδικών ανοσοσφαιρινών στο αίμα. Εάν τα συμπτώματα του ασθενούς οφείλονται σε κάποιο αεροαλλεργιογόνο, η ειδική ανοσοθεραπεία μπορεί να προσφέρει τη λύση.

Υπάρχει θεραπεία για τη φαρμακευτική ρινίτιδα;

Παρά το γεγονός πως η φαρμακευτική αγγειοκινητική ρινίτιδα είναι ιδιαίτερα συχνή, ένα σαφές πρωτόκολλο αντιμετώπισης της δεν είναι ακόμα διαθέσιμο. Η θεραπευτική προσέγγιση εξατομικεύεται για κάθε ασθενή. Σε κάποιους, πέρα από την εμμένουσα ρινική συμφόρηση λόγω του αποσυμφορητικού συνυπάρχει και ρινική υπεραντιδραστικότητα, δηλαδή συμπτώματα από έντονες οσμές, καθαριστικά ή αρώματα, από τη λειτουργία του κλιματιστικού κ.α. Άλλοι ασθενείς έχουν ιστορικό ή και αλλεργιολογικό έλεγχο που καταδεικνύει τη συνύπαρξη αλλεργικής ρινίτιδας.

Η αντιμετώπιση της φαρμακευτικής ρινίτιδας βασίζεται συνήθως στη χρησιμοποίηση ρινικών πλύσεων και στα ρινικά σπρέι κορτικοστεροειδών. Η παροδική βελτίωση της συμφόρησης, από τη χρήση του αποσυμφορητικού, μπορεί επίσης να αξιοποιηθεί στα αρχικά στάδια.

Με την τακτική χρήση του ενδορρινικού κορτικοστεροειδούς, οι βλάβες στο ρινικό βλεννογόνο σταδιακά αποκαθίστανται, όπως επίσης το οίδημα και η επαγόμενη συμφόρηση. Ο ασθενής, έτσι, προοδευτικά απεγκλωβίζεται από το φαύλο κύκλο της κατάχρησης των αποσυμφορητικών. Σπανιότερα έχουν χρησιμοποιηθεί από του στόματος κορτικοστεροειδή, αντιισταμινικά ή σταθεροποιητές των μαστοκυττάρων.

Παράλληλα με τη θεραπευτική αντιμετώπιση της φαρμακευτικής ρινίτιδας, είναι απαραίτητη και η υπεύθυνη ενημέρωση. Τόσο οι ασθενείς, όσο και οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να αντιληφθούν τους κινδύνους που συνεπάγεται η κατάχρηση των αποσυμφορητικών. Τα φάρμακα αυτά είναι ένα χρήσιμο εργαλείο υπό την καθοδήγηση ενός ειδικού ιατρού, αλλά η χρήση τους υπόκειται σαφείς περιορισμούς.