Τι είναι το μικροβίωμα;

Το ανθρώπινο μικροβίωμα είναι το σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν πάνω ή εντός του ανθρώπου (ο άνθρωπος είναι ο ξενιστής). Οι μικροοργανισμοί του μικροβιώματος αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, όπως και με τον ξενιστή και διαχωρίζονται σε ευεργετικοί (συμβιωτικά) ή επικίνδυνοι (παθογόνα). 

“Ένα ισορροπημένο και ποικιλόμορφο μικροβίωμα περιορίζει τη χρόνια φλεγμονή”

Έρευνες πάνω στις επιδράσεις του μικροβιώματος τις τελευταίες τρεις δεκαετίες καταδεικνύουν ένα σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της ισορροπίας του ανοσοποιητικού του ανθρώπου. Σημαντικές διακυμάνσεις στη σύσταση του μικροβιώματος συνδέονται ισχυρά με την εμφάνιση αλλεργικής ρινίτιδας, άσθματος, ατοπικής δερματίτιδας και τροφικής αλλεργίας.

Οι μικροοργανισμοί αυτοί μπορεί να είναι βακτήρια, μύκητες, ιοί και πρωτόζωα. Το μικροβίωμα κάθε ανθρώπου υπολογίζεται περίπου σε 39 δισεκατομμύρια μικροοργανισμούς, περισσότερους και από τα κύτταρα του σώματος (περίπου 30 δισεκατομμύρια). Αντίστοιχα, τα γονίδια του μικροβιώματος είναι περίπου εκατό φορές περισσότερα από αυτά του ανθρώπου.

“Σχεδόν 40 δισεκατομμύρια μικροοργανισμοί ζουν πάνω ή μέσα σε κάθε άνθρωπο” 

Αλλά που ακριβώς βρίσκονται οι μικροοργανισμοί αυτοί; Με τα έως τώρα δεδομένα, η πλειονότητα του μικροβιώματος μας εντοπίζεται στα:

• έντερο (εντερικό μικροβίωμα)
• πνεύμονες (πνευμονικό μικροβίωμα)
• δέρμα (δερματικό μικροβίωμα)

Τα τελευταία χρόνια η έρευνα έχει επικεντρωθεί στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ μικροβιώματος και ανθρώπου στη νόσο όπως και στην ομαλή συμβίωση. Φαίνεται, λοιπόν, πως πολλές από τις καθημερινές μας δραστηριότητες, όπως η διατροφή, επηρεάζουν τον αριθμό και την αναλογία των μικροοργανισμών μέσα μας. Από την άλλη, διαταραχές στο μικροβίωμα (δυσβίωση) έχουν συσχετιστεί με αλλεργικά νοσήματα.

“Υπάρχει ισχυρή αλληλεπίδραση μεταξύ μικροβιώματος και ξενιστή” 

Μικροβίωμα και εμφάνιση αλλεργίας

Τα τελευταία χρόνια ο ρόλος του μικροβιώματος στον άνθρωπο έχει γίνει αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας. Φαίνεται πως το μικροβίωμα έχει μια ιδιαίτερα σημαντική και πολυεπίπεδη συμβολή στο ανοσοποιητικό σύστημα, τη σύνθεση βιταμινών, την πέψη, το νευρολογικό σύστημα κ.α.

Η σχέση του μικροβιώματος με τα αλλεργικά νοσήματα προέκυψε αρχικά από επιδημιολογικές παρατηρήσεις. Τα παιδιά που γέννιουνται και μεγαλώνουν σε περιβάλλον φάρμας (αγροτικό) έχουν σημαντικά μικρότερη πιθανότητα να εκδηλώσουν αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα και ατοπική δερματίτιδα σε σχέση με αυτά που ζουν σε πόλεις.

“Ένα υγιές μικροβίωμα προστατεύει από την εμφάνιση αλλεργίας” 

Παράλληλα, φαίνεται πως ακόμα και πριν τη γέννηση, στη διάρκεια της κύησης, η έκθεση της μητέρας σε αγροτικό περιβάλλον προστατεύει το παιδιά από το να εκδηλώσει μετέπειτα αλλεργική νόσο.

Από την άλλη, η λήψη αντιβιοτικών από τη μητέρα στη διάρκεια της κύησης, το τοκετός με καισαρική τομή και η απουσία θηλασμού περιορίζουν την ανάπτυξη και την ποικιλομορφία του μικροβιώματος. Στις παραπάνω περιπτώσεις, αντίστοιχα, φάινεται τα παιδιά να έχουν υψηλότερο κίνδυνο να εκδηλώσουν αλλεργικά νοσήματα. 

Παράγοντες που επιδρούν στο μικροβίωμα

Το μικροβίωμα αρχίζει να εμφανίζεται από τη γέννηση και μετά και ωριμάζει σταδιακά με την πάροδο της ηλικίας. Η αρχική του σύνθεση, όμως, επηρεάζεται και από παράγοντες που επιδρούν στη διάρκεια της κύησης και του τοκετού και έχουν να κάνουν με τη:

• γεωγραφική περιοχή
• το περιβάλλον
• τη δίαιτα της μητέρας
• λοιμώξεις της μητέρας
• γενετικούς παράγοντες
• το είδος του τοκετού (κολπικός ή καισαρική)
• η ηλικία κύησης
• το βάρος γέννησης

“Οι πρώτες 1000 ημέρες ζωής είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την ανάπτυξη του μικροβιώματος και το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού”

Μετά τη γέννηση, σε κάθε ηλικία, η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στη σύνθεση και τον αριθμό του μικροβιώματος. Άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες (Εικόνα 1) που επηρεάζουν το μικροβίωμα είναι οι:

• άσκηση
• επαφή με το περιβάλλον 
• λήψη αντιβιοτικών
• λοιμώξεις
• ηλικία
• κάπνισμα
• παχυσαρκία
• αλκοόλ
• περιβάλλον

Πως μπορώ να διατηρήσω ένα υγιές μικροβίωμα

Η σύσταση και αριθμός των μικροοργανισμών που αποτελούν το μικροβίωμα έχουν δυναμικό χαρακτήρα και μεταβάλλονται, ανάλογα με τον τρόπο ζωής μας. Αυτή η δυναμική κατάσταση είναι περισσότερο ευμετάβλητη κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής και περιορίζεται κάπως στη συνέχεια. 

“Τα προβιοτικά είναι ζώντες ευεργετικοί μικροοργανισμοί ενώ τα πρεβιοτικά είναι μη εύπεπτες ίνες που βοηθούν στην ανάπτυξη των μικροοργανισμών αυτών”

Πρακτικά βήματα που μπορεί κάποιος να ακολουθήσει για τη διατήρηση ενός υγιούς και ποικιλόμορφου μικροβιώματος είναι τα:

• καθημερινή διατροφή με τροφές που ενισχύουν το ενετικό μικροβίωμα και είναι πλούσιες σε προβιοτικά και πρεβιοτικά. Οι βασικές διατροφικές πηγές πρόσληψης προβιοτικών είναι κατά βάση προϊόντα ζύμωσης, όπως:
  • γαλακτοκομικά:
    • γιαούρτι με ζωντανές καλλιέργειες
    • κεφίρ
    • ξινόγαλα
  • λαχανικά μετά από ζύμωση:
    • λάχανο τουρσί (sauerkraut)
    • κορεάτικο kimchi
    • πίκλες με φυσική ζύμωση (όχι με ξίδι)
    • τουρσί σε άλμη
  • σόγια και προϊόντα ζύμωσης σόγιας:
    • Miso
    • Tempeh
    • Natto
  • ροφήματα ζύμωσης:
    • Kombucha (κομπούτσα, τσάι ζύμωσης)
  • τυριά ζύμωσης:
    • παρμεζάνα
    • γκούντα
    • τσένταρ (όταν περιέχει ζωντανά βακτήρια)
  • Ζυμομύκητες:
    • Saccharomyces boulardii (διατροφικά συμπληρώματα ή ιατρική χρήση)
• σημαντικά πρεβιοτικά και οι διατροφικές πηγές τους είναι:
  • ινουλίνη και φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (FOS): αγκινάρες Ιερουσαλήμ, πράσα, κρεμμύδι, σκόρδο, μπανάνες.
  • γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (GOS): μητρικό γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα
  • ανθεκτικό άμυλο (Resistant Starch): πράσινες μπανάνες, μαγειρεμένες και κρύες πατάτες, όσπρια, βρώμη.
  • πηκτίνη: μήλα, πορτοκάλια, λεμόνια, γκρέιπφρουτ, ροδάκινα, δαμάσκηνα, αχλάδια καρότα.
• αυξημένες δραστηριότητες στη φύση, όπου ενισχύεται η επαφή με μη λοιμογόνους μικροοργανισμούς και αυξάνει η μικροβιακή ποικιλομορφία 
• περιορισμός λήψης αντιβιοτικών, παρά μόνο κατόπιν σύστασης του Ιατρού σας
• ενδεχομένως λήψη συμπληρωμάτων διατροφής με προβιοτικά και πρεβιοτικά

Αλλεργία, μία νόσος της σύγχρονης εποχής

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής επωφελείται μεν από τα οφέλη της επιστημονικής προόδου, ωστόσο η ουσιαστική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον απουσιάζει.  Στις Δυτικές κοινωνίες περισσότερο, ο άνθρωπος στερείται την επαφή με μη λοιμογόνους μικροβιακούς παράγοντες, και ο τρόπος ζωής του επιδρά αρνητικά στο μικροβίωμα. 

Η παραπάνω δυσβίωση έχει αναπόφευκτες συνέπειες στον κίνδυνο για την εμφάνιση διαφόρων χρόνιων μη λοιμωδών νοσημάτων, όπως οι αλλεργίες ή τα αυτοάνοσα. Διαβάστε περισσότερα στο άρθρο του ιστοτόπου για την υπόθεση της υγιεινής. Φαίνεται επίσης η αλληλεπίδραση αυτή να είναι ιδιαίτερα έντονη στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου.

“Το μικροβίωμα μεταβάλλεται έντονα μέχρι τα πρώτα 2-3 χρόνια της ζωής”

Σε κάθε περίπτωση, η επίδραση του μικροβιακού περιβάλλοντος στα αλλεργικά νοσήματα είναι πολυεπίπεδη. Δεν συγκλίνουν όλα τα υπάρχοντα δεδομένα προς την παραπάνω κατεύθυνση, ούτε μπορεί να κανείς να εξάγει μονοσήμαντα συμπεράσματα. Ρωτήστε τον Αλλεργιολόγο σας για την πολύ ενδιαφέρουσα παραπάνω συσχέτιση.