Τι είναι η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα;

Η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα (ΗΟ) είναι μια χρόνια, ανοσολογικά μεσολαβούμενη νόσος που επηρεάζει τον οισοφάγο. Χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση ηωσινόφιλων (ένας τύπος λευκών αιμοσφαιρίων) στο επιθήλιο του οισοφάγου. Ο οισοφάγος είναι το τμήμα του γαστρεντερικού που συνδέει το στόμα με το στομάχι του ανθρώπου.

“Φυσιολογικά στον οισοφάγο είτε δεν υπάρχουν ηωσινόφιλα, είτε υπάρχουν σε πολύ μικρούς αριθμούς (<5hpf)” 

Στους ασθενείς με ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα τα ηωσινόφιλα συσσωρεύονται στον οισοφάγο με αποτέλεσμα δομικές μεταβολές του. Έτσι, ο οισοφάγος εμφανίζει φλεγμονή, ίνωση και προοδευτικά στένωση. Η συσσώρευση αυτή είναι αποτέλεσμα ανοσολογικών αποκρίσεων σε τροφικά ή άλλα περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα. 

Συνοπτικά, η ΗΟ χαρακτηρίζεται από: 

• συμπτώματα δυσλειτουργίας του οισοφάγου (έμετοι, δυσφαγία, δυσχέρεια σίτισης σε παιδιά) και παράλληλα 
• ύπαρξη αυξημένου αριθμών ηωσινόφιλων κυττάρων στον οισοφάγο (>15 /hpf).

Ποια τα συμπτώματα της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας;

Η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα δεν εκδηλώνεται με τον ίδιο τρόπο σε κάθε ασθενή και κατά κανόνα εμφανίζεται διαφορετικά στα παιδιά σε σχέση με τους ενήλικες. Γενικά, τα συχνότερα συμπτώματα είναι:

• δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία)
• ενσφήνωση βλωμού στον οισοφάγο
• πόνος στο στήθος ή την κοιλιά
• ναυτία ή έμετος 
• συμπτώματα παλινδρόμησης 
• δυσχέρεια σίτισης και διαταραχές ανάπτυξης σε παιδιά

“Αν και στο παρελθόν θεωρούνταν σπάνια νόσος, η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα είναι από τα συχνότερα αίτια διαταραχών σίτισης σε παιδιά και δυσφαγίας σε ενήλικες” 

Στα παιδιά με ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα το αρχικό σύμπτωμα είναι συνήθως η άρνηση  λήψης τροφής και δυσκολίες στη σίτιση, όπως αναγούλες ή πνιγμό. Η δυσχέρεια σίτισης μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό της  ανάπτυξης.

Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας είναι δυνατόν να δυσκολεύονται να καταπιούν στερεές τροφές, ενώ καταπίνουν υγρά χωρίς πρόβλημα. Κοιλιακό άλγος αλλά και διαρροϊκές κενώσεις εμφανίζονται συχνότερα από τον πόνο στο στήθος, σε σύγκριση με τους ενήλικες.

Στους εφήβους και σε ενήλικες εμφανίζονται, πέρα από τη δυσφαγία και τα επεισόδια ενσφήνωσης, συχνότερα συμπτώματα παλινδρόμησης και άλγος στο θώρακα.

“Οι περισσότεροι ασθενείς με ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα έχουν ιστορικό ή συνύπαρξη άλλης αλλεργικής νόσου” 

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, συχνά οι ασθενείς με ΗΟ αναπτύσσουν πρακτικές (coping strategies) ώστε να περιορίσουν τα συμπτώματα, όπως:

• το εκτενές μάσημα της τροφής
• να λαμβάνουν στερεές τροφές με υγρά
• την αποφυγή τροφών που συχνά προκαλούν δυσφαγία, όπως το κρέας.

Αλλεργιογόνα και ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα

Η πλειονότητα τον ασθενών με ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα εμφανίζουν ένα η περισσότερα άλλα αλλεργικά νοσήματα. Αυτά είναι συνήθως η αλλεργική ρινίτιδα, το άσθμα, η ατοπική δερματίτιδα αλλά και η τροφική αλλεργία. 

“Ο κίνδυνος εμφάνισης ΗΟ σε ασθενείς με τροφική αλλεργία είναι 118 φορές μεγαλύτερος σε σχέση με το γενικό πληθυσμό (4.7% vs. 0.04%)”

Τα τροφικά αλλεργιογόνα έχουν μελετηθεί περισσότερο στην ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα . Είναι δε χαρακτηριστικό πως ο αποκλεισμός τους με χρήση στοιχειακής δίαιτας θα οδηγήσει σε περιορισμό της νόσου.

Παρά την έντονη αιτιολογική συσχέτιση, ο εντοπισμός της υπεύθυνης τροφής είναι ιδιαίτερα δυσχερής.

“Η συχνότερα εμπλεκόμενη τροφή είναι το γάλα, ακολουθούμενο από τα σιτηρά, το αυγό και τη σόγια“ 

Πέρα από τις τροφές, και τα αεροαλλεργιογόνα φαίνεται να επηρεάζουν σημαντικά την ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα. Νεότερα δεδομένα που το επιβεβαιώνουν είναι η:

• συχνή συσχέτιση με αλλεργία του αναπνευστικού όπως η αλλεργική ρινίτιδα και το άσθμα
• επιδείνωση της ηωσινοφιλίας του οισοφάγου μετά από έκθεση σε αεροαλλεργιογόνα
• εποχική διακύμανση των συμπτωμάτων
• ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα λόγω έκθεσης σε επαγγελματικά αεροαλλεργιογόνα 

Διάγνωση και αλλεργιολογικός έλεγχος

Προκειμένου να γίνει μία πλήρης διερεύνηση της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας, απαιτούνται αρκετές διαγνωστικές δοκιμασίες, με την ενδοσκόπηση και τη λήψη βιοψιών να είναι καθοριστικές και για τη διάγνωση. Συνοπτικά, οι συχνότερες είναι οι:

• ενδοσκόπηση του ανωτέρου γαστρεντερικού (οισοφαγοσκόπηση), στην οποία ο Γαστρεντερολόγος εισάγει ένα μικρό, εύκαμπτο σωλήνα με κάμερα από το στόμα στον οισοφάγο. Έτσι, μπορεί να παρατηρήσει μορφολογικές μεταβολές του τοιχώματος (φλεγμονή, οίδημα, στενώσεις) και να λάβει υλικό για βιοψία. Συχνά ενδοσκοπικά ευρήματα είναι γραμμικές αυλακώσεις στο τοίχωμα του οισοφάγου, ομόκεντροι δακτύλιοι, λευκωπές εκκρίσεις που μοιάζουν με λοίμωξη από Candida, μείωση της διαμέτρου του οισοφάγου και επιφανειακά ρήγματα του βλεννογόνου μετά την εισαγωγή του ενδοσκοπίου.

“Περίπου το 90% των ασθενών θα παρουσιάζει μορφολογικές αλλοιώσεις του οισοφάγου”

• βιοψία, όπου αναλύονται σε μικροσκόπιο τα δείγματα υλικού που λήφθησαν κατά την οισοφαγοσκόπηση και προσδιορίζεται ο αριθμός τον ηωσινοφίλων. Όταν είναι αυξημένος (> 15 ηωσινόφιλα ανά οπτικό πεδίο), τίθεται η υποψία της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας.

“Ηωσινόφιλα στον οισοφάγο μπορεί να εμφανιστούν και από άλλα αίτια, πέραν της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας”

Άλλα νοσήματα ή καταστάσεις που μπορεί να αυξήσουν τα ηωσινόφιλα στον οισοφάγο είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμιση, νοσήματα του συνδετικού ιστού, λοιμώξεις, η νόσος του Crohn, το υπερηωσινοφιλικό σύνδρομο κ.α. Προκειμένου να γίνει η διάγνωση της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας τα παραπάνω θα πρέπει να αποκλειστούν.

• αλλεργιολογικός έλεγχος: εξατομικευμένα, αναλόγως του ατομικού ιστορικού θα πρέπει να γίνει έλεγχος για συνύπαρξη και αντιμετώπιση άλλων αλλεργικών νοσημάτων που πιθανώς συνυπάρχουν στον ασθενή. Παράλληλα, τα αποτελέσματα ενδέχεται να κατευθύνουν και τη διατροφή που θα επιλεχθεί για τον έλεγχο της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας.

“Το 75% των ασθενών με ΗΟ έχουν άλλες αλλεργίες, συνηθέστερα αναπνευστικού και σπανιότερα τροφική αλλεργία”

Ο αλλεργιολογικός έλεγχος ενδέχεται να περιλαμβάνει:

• επιδερμιδικές δοκιμασίες (atopy patch tests) σε τροφικά αλλεργιογόνα
• δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού σε τροφικά αλλεργιογόνα ή και αεροαλλεργιογόνα 
• αιματολογικός έλεγχος ευαισθητοποιήσεων

Θεραπεία της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας

Η θεραπεία της ηωσινοφιλικής οισοφαγίτιδας στοχεύει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, τη μείωση της φλεγμονής και την πρόληψη επιπλοκών. Οι βασικές κατευθύνσεις που περιλαμβάνει είναι: 

1. Διατροφή στην ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα:

Εάν από τον αλλεργιολογικό έλεγχο βρεθεί αλλεργία σε κάποια τροφή, αυτή θα πρέπει να αποφεύγεται. Εάν ο έλεγχος είναι αρνητικός, διάφορες διαιτητικές προσεγγίσεις μπορεί να ακολουθηθούν, με τη συχνότερη εξ αυτών τη δοκιμαστική αποφυγή των έξι συχνότερα υπεύθυνων τροφικών ομάδων (six food elimination diet (6FED)). Αυτές είναι το γάλα, το σιτάρι, το φυστικι και οι ξηροί καρποί, το αυγό, η σόγια, τα ψάρια και τα θαλασσινά. Εναλλακτικά, μπορεί να αποκλειστούν τέσσερις (4FED), δύο (2FED) ή πλήρης αποφυγή των γαλακτοκομικών (1FED).

Ως ύστατη εναλλακτική προτείνεται και η στοιχειακή δίαιτα, η οποία όμως είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική και περιοριστική για την καθημερινότητα των ασθενών. Η στοιχειακή δίαιτα περιλαμβάνει την υποκατάσταση όλων των τροφών με διατροφικά σκευάσματα χωρίς αλλεργιογόνα.

“Εάν η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα δεν αντιμετωπιστεί, προοδευτικά η μη ελεγχόμενη φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε ίνωση και σημαντικές δομικές μεταβολές του οισοφάγου”

2. Φαρμακευτική αγωγή: 

Σε ασθενείς με ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα η χορήγηση αρχικά αναστολέων αντλίας πρωτονίων (PPIs) είναι σημαντική, καθώς έτσι ένα ποσοστό των ασθενών θα παρουσιάσει έλεγχο της νόσου. 

Στις περιπτώσεις που οι αναστολείς αντλίας πρωτονίων είναι αναποτελεσματικοί, χορηγούνται τοπικά στεροειδή (όπως φλουτικαζόνη ή βουδεσονίδη) για περιορισμό της φλεγμονής του οισοφάγου. Η τοπική εφαρμογή στον οισοφάγο γίνεται αρχικά για 8 εβδομάδες και επιτυγχάνεται είτε με κατάποση εισπνεόμενων φαρμάκων, είτε με τη χρήση πόσιμου ιξώδες διαλύματος βουδεσονίδης.

Στις περιπτώσεις όπου η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα εμμένει, από του στόματος κορτικοστεροειδή, όπως η πρεδνιζολόνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η λήψη χαπιών κορτιζόνης είναι προτιμότερο να μη γίνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

3. Βιολογικοί παράγοντες:

Νεότερες θεραπείες, όπως μονοκλωνικά αντισώματα (π.χ. dupilumab), έχουν δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε ασθενείς με ανθεκτική ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα. Οι βιολογικοί παράγοντες περιορίζουν την Τύπου 2 φλεγμονή που είναι κομβική στην ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα. 

4. Ενδοσκοπική αντιμετώπιση:

Διαστολή του οισοφάγου σε περιπτώσεις που οι λοιπές προσεγγίσεις έχουν αποτύχει ή η στένωση είναι ιδιαίτερα σοβαρή.

Η συνεχής έρευνα για την ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα παρέχει νέες ελπίδες για τους ασθενείς. Η κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ γενετικών, περιβαλλοντικών και ανοσολογικών παραγόντων μπορεί να οδηγήσει σε πιο εξατομικευμένες θεραπείες. Παράλληλα, η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση είναι κρίσιμες για τη μείωση των επιπλοκών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Με σωστή ενημέρωση και θεραπεία, οι ασθενείς μπορούν να απολαύσουν μια πλήρη και υγιή ζωή.