Τι είναι η κνίδωση εκ ψύχους;

Η κνίδωση εκ ψύχους αποτελεί μια από τις λεγόμενες επαγόμενες κνιδώσεις, όπου τα συμπτώματα επάγονται από εξωτερικούς παράγοντες. Ειδικότερα, τα συμπτώματα στους ασθενείς με κνίδωση εκ ψύχους προκαλούνται σε επαφή με το κρύο ή κατά την πτώση της θερμοκρασίας του σώματος. 

“Τα συμπτώματα της αλλεργίας στο κρύο εμφανίζονται όταν το σώμα εκτεθεί στο κρύο”

Η κνίδωση επάγεται όταν η έκθεση στο κρύο προκαλεί την ενεργοποίηση κυττάρων που ονομάζονται μαστοκύτταρα. Τα κύτταρα αυτά βρίσκονται στο δέρμα -όπως και σε άλλα σημεία του σώματος- και μπορούν να ενεργοποιηθούν από πολλούς παράγοντες. Με την ενεργοποίηση τους απελευθερώνουν διάφορες ουσίες που ονομάζονται μεσολαβητές, η δράση των οποίων προκαλεί τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν. 

Σπανιότερα, κνίδωση στο κρύο μπορεί να εμφανιστεί στα πλαίσια κληρονομικών νοσημάτων και ονομάζεται οικογενής κνίδωση (familial cold urticaria) ή -ακριβέστερα- οικογενές αυτοφλεγμονώδες σύνδρομο εκ ψύχους (FCAS)(Familial cold autoinflammatory syndrome). Σε ασθενείς με FCAS, την έκθεση σε κρύο ακολουθεί εξάνθημα αλλά και συστηματικά συμπτώματα όπως πυρετός, αρθραλγίες, κεφαλαλγία και άλλα.

Συμπτώματα κνίδωσης εκ ψύχους

Τα συμπτώματα της αλλεργίας στο κρύο εμφανίζονται κυρίως στο δέρμα, μετά λίγα λεπτά από την έκθεση στο κρύο. Στους περισσότερους ασθενείς τα συμπτώματα επιδεινώνονται όταν το δέρμα επαναθερμαίνεται. Ένας ασθενής με κνίδωση στο κρύο μπορεί να εμφανίσει:

• κνίδωση (κοκκινίλες στο δέρμα) μικρής διάρκειας σε περιοχή του δέρματος που εκτέθηκε στο κρύο
• οίδημα (πρήξιμο) των χεριών σε πλύσιμο με κρύο νερό ή σε κράτημα ψυχρών αντικειμένων (όπως ένα ποτήρι με πάγο)
• αίσθημα κνησμού (φαγούρα) ή καύσους μετά δραστηριότητες σε έντονο ψύχος (όπως το χιόνι)
• οίδημα στα χείλη σε κατανάλωση παγωμένων ποτών ή βρώση παγωτού

Συνήθως εκδηλώνονται μετά από έκθεση λίγων λεπτών στο κρύο και διαρκούν λιγότερο από ώρα, μετά τη διακοπή της έκθεσης. 

“Συχνά, τα συμπτώματα της κνίδωσης εκ ψύχους επιδεινώνονται κατά την επαναθέρμανση του δέρματος.” 

Η βαρύτητα των συμπτωμάτων αυτών ποικίλλει σημαντικά. Σε ασθενείς με μεγάλη ευαισθησία, μια απότομη, εκτεταμένη έκθεση στο κρύο μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότερα συμπτώματα, μέχρι και σε μια σοβαρή αναφυλακτική αντίδραση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρώτα μπάνια στη θάλασσα, τα οποία αποτελούν το συχνότερο αίτιο αναφυλαξίας σε ασθενείς με σοβαρή κνίδωση στο κρύο. Με την πάροδο των εβδομάδων, όσο το νερό της θάλασσας θερμαίνεται, τα συμπτώματα γίνονται συνήθως ηπιότερα.

“Η έκθεση όλου του σώματος στο κρύο οδηγεί σε σοβαρότερα συμπτώματα, συγκριτικά με ένα μικρό τμήμα αυτού”

Σημαντική, επίσης, είναι και η μεταβολή της θερμοκρασίας του σώματος. Έτσι, εντονότερα συμπτώματα παρατηρούμε τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου η θερμοκρασία του σώματος είναι υψηλότερη. Εκεί, η απότομη πτώση της θερμοκρασίας, όπως με μια βουτιά σε κρύα θάλασσα, δυνητικά συνεπάγεται και σοβαρότερες αντιδράσεις. Το χειμώνα, τα ενοχλήματα μπορεί να είναι καθημερινά, αλλά συνήθως μικρότερης έντασης.

Αίτια και διάγνωση της κνίδωσης εκ ψύχους

Στην πλειονότητα των ασθενών με κνίδωση εκ ψύχους δεν υπάρχει κάποιος αιτιολογικός παράγοντας. Σπανιότερα, διάφορα υποκείμενα νοσήματα μπορεί να εκδηλωθούν και με συμπτώματα κνίδωσης στο κρύο (όπως η κρυοσφαιριναιμία, κακοήθειες, λοιμώδη κ.α.). Σε κάθε ασθενή με κνίδωση στο κρύο θα πρέπει να γίνεται ειδικός έλεγχος για τον αποκλεισμό πιθανών αιτιών. Τέτοια υποκείμενα νοσήματα μπορεί να είναι:

• κρυοσφαιριναιμίες
• ιογενείς ηπατίτιδες
• ανεμευλογιά
• χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία
• λοιμώδης μονοπυρήνωση
• διάφορες ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού

Σε περίπτωση που υπάρχει υποψία για την ύπαρξη κνίδωσης εκ ψύχους, αυτή μπορεί να διαγνωσθεί με τη δοκιμασία πάγου. Η δοκιμασία πάγου είναι μια απλή δερματική δοκιμασία, διενεργείται στο Ιατρείο και τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα άμεσα. Περιλαμβάνει την επαφή του δέρματος με ένα παγωμένο αντικείμενο (όπως πάγος ή παγωμένο φιαλίδιο) για για 1-10 λεπτά. Αποτέλεσμα της επαφής αυτής είναι η σημαντική ελάττωση της θερμοκρασίας σε μικρή περιοχή του αντιβραχίου. 

Στο σημείο επαφής αναπτύσσεται εντός λεπτών μία δερματική αντίδραση, η οποία χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση πομφού και ερυθήματος (Εικόνα 1). Η δερματική αυτή αντίδραση συνοδεύεται από κνησμό ή/και αίσθημα καύσους. Σπανιότερα, μπορεί να εμφανιστεί κνιδωτικό εξάνθημα μακρυά από το σημείο επαφής του πάγου, όπως φαίνεται στην Εικόνα 2. Το πως εξελίσσεται η δερματική αντίδραση σε μια θετική δοκιμασία πάγου σε λίγα λεπτά φαίνεται στην Εικόνα 3.

Κνίδωση εκ ψύχους και αντιμετώπιση στην καθημερινότητα

Οι προσπάθειες ελέγχου της κνίδωσης εκ ψύχους επικεντρώνονται σε δύο βασικούς άξονες:

• να περιορίσει ο ασθενής την απότομη έκθεση στο κρύο, ιδιαίτερα σε μεγάλη επιφάνεια δέρματος
• σε περιπτώσεις που ο περιορισμός δεν επαρκεί, η προσθήκη συμπτωματικής αγωγής 

Οι ασθενείς με κνίδωση στο κρύο θα πρέπει να αποφεύγουν συνθήκες ή καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε απότομη έκθεση, ειδικά μεγάλης έκτασης δέρματος. Τα πρώτα μπάνια στη θάλασσα, όταν το νερό είναι ακόμα αρκετά ψυχρό, είναι από τα συχνότερα αίτια εμφάνισης συμπτωμάτων. Η σταδιακή, μέσα σε αρκετά λεπτά, είσοδος στο νερό μπορεί να βοηθήσει. 

“Σε ιδιαίτερα ευαίσθητους ασθενείς, συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν με την κατανάλωση παγωμένων ποτών και τροφίμων, όπως ένα παγωτό”

Το μπάνιο με κρύο νερό, το πλύσιμο των πιάτων ή ακόμα και οι παγωμένες τροφές ή ποτά μπορεί, επίσης, να προκαλέσουν συμπτώματα. Στις περιπτώσεις αυτές, θα πρέπει να αποφεύγονται ή να χρησιμοποιείται θερμότερο νερό. Ιδιαίτερα, παιχνίδια με κρύο νερό ή πρόσφατες τάσεις (ice bucket challenge), θα πρέπει επίσης να αποφεύγονται, ιδιαίτερα σε ευαίσθητους ασθενείς. 

“Οι ασθενείς με κνίδωση εκ ψύχους μπορεί να αναπτύξουν συμπτώματα στο χειρουργείο, μην αμελείτε να την αναφέρετε στον Αναισθησιολόγο σας”

Από την εμφάνιση της, η κνίδωση εκ ψύχους θα διαρκέσει συνήθως για μερικά έτη. Η ακριβής διάρκεια για κάθε ασθενή είναι αδύνατο να προσδιοριστεί. Υπολογίζεται πως σε έναν στους τρεις περίπου ασθενείς θα έχει αποδράμει εντός 5-10 ετών.

Υπάρχει θεραπεία για την κνίδωση εκ ψύχους;

Δυστυχώς, αιτιολογική θεραπεία για την κνίδωση εκ ψύχους δεν υπάρχει. Εξαίρεση, όπως προαναφέρθηκε, οι περιπτώσεις που μια φλεγμονή ή νόσος είναι ο παράγοντας που συντηρεί την κνίδωση. Στους ασθενείς αυτούς η θεραπεία της υποκείμενης νόσου θα οδηγήσει συχνά και στην βελτίωση των συμπτωμάτων της κνίδωσης.

Η συμπτωματική αγωγή βασίζεται στα από του στόματος αντιισταμινικά, τα οποία έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά για τους περισσότερους ασθενείς. Αναλόγως με τη βαρύτητα της κνίδωσης, άλλοτε άλλη δοσολογία είναι αναγκαίες για το έλεγχο των συμπτωμάτων.  Συχνά, οι ασθενείς με κνίδωση στο κρύο έχουν ήπια συμπτώματα στη διάρκεια των χειμερινών μηνών. Στις περιπτώσεις αυτές συνήθως δεν χρειάζεται καθημερινή αγωγή. Σε περισσότερο σοβαρές περιπτώσεις, από του στόματος κορτικοστεροειδή αλλά και νεότερες θεραπείες μπορεί να έχουν θέση.

“Ασθενείς με σοβαρότερη αλλεργία στο κρύο έχουν αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν αλλεργικό σοκ”

Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ασθενείς με σοβαρότερη νόσο βρίσκονται σε κίνδυνο αναφυλακτικής αντίδρασης. Οι ασθενείς αυτοί θα πρέπει να φέρουν μαζί τους την κατάλληλη αγωγή επεισοδίου, η οποία θα συμπεριλαμβάνει και αυτοενιέμενη αδρεναλίνη, όπως και σαφές γραπτό πλάνο δράσης. Διαβάστε περισσότερα σχετικά με την αναφυλαξία και πως αντιμετωπίζεται ένα αναφυλακτικό επεισόδιο.