Τι είναι η ατοπική δερματίτιδα;

Η ατοπική δερματίτιδα (ατοπικό έκζεμα) είναι μια χρόνια πάθηση, όπου το δέρμα εμφανίζει ξηρότητα, ερυθρότητα και σύνοδο κνησμό. Οι περισσότεροι ασθενείς θα εκδηλώσουν τα συμπτώματα της ατοπικής δερματίτιδας πριν τα πέντε έτη, ενώ μπορεί να εμφανιστεί ήδη από τη βρεφική ηλικία. Συνεχίζει με εξάρσεις και υφέσεις για αρκετά, συνήθως, έτη, ενώ σε ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών επιμένει και στην ενήλικο ζωή.

Ο όρος “ατοπική” χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά τη δεκαετία του 1940, λόγω της συσχέτισης με άλλα αλλεργικά νοσήματα. Πράγματι, αρκετά παιδιά με έκζεμα κινδυνεύουν περισσότερο να εμφανίσουν στην πορεία τροφική αλλεργία, αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα.

Συμπτώματα ατοπικής δερματίτιδας

Τα βασικά στοιχεία της ατοπικής δερματίτιδας είναι η ξηροδερμία και ο κνησμός. Η εικόνα των συμπτωμάτων διαφέρει ανάλογα με την ηλικία, και επιπλέον χαρακτηρίζεται:

• Στα βρέφη: από ερυθρά εξανθήματα με μικρή απολέπιση και κρούστες σε χέρια και πόδια, όπως και στα μάγουλα. Η περιοχή της μύτης και των σπαργάνων συνήθως δεν εμφανίζει βλάβες
• Σε μεγαλύτερα παιδιά: από βλάβες περισσότερο χρόνιες, που εντοπίζονται συχνά σε αγκώνες, στο πίσω μέρος των γονάτων, στον αυχένα, τους καρπούς και τους αστραγάλους
• Σε εφήβους και ενήλικες: από βλάβες χρόνιες, με πάχυνση του δέρματος, συνήθως στο πρόσωπο, τον τράχηλο, τους αγκώνες, τα χέρια και τα πόδια.

Ποιοί παράγοντες επιδεινώνουν το έκζεμα;

Στην ατοπική δερματίτιδα, η αρχιτεκτονική και ο φραγμός του δέρματος έχουν διαταραχθεί. Στα πλαίσια των διαταραχών αυτών, η υγρασία χάνεται από το δέρμα, με αποτέλεσμα αυτό να γίνεται ξηρό και ευαίσθητο στην επίδραση διαφόρων παραγόντων.

Τέτοιοι εκλυτικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες στην ατοπική δερματίτιδα προκαλούν ή επιδεινώνουν τα συμπτώματα, χωρίς όμως να αποτελούν αίτιά της. Οι συχνότεροι είναι:

• διάφορες ερεθιστικές χημικές ουσίες (όπως καθαριστικά, απολυμαντικά, σαπούνια, αρώματα κ.α.)
• διάφορες ερεθιστικές ουσίες από τρόφιμα (χυμός φρούτων, ζωμός κρέατος, όξινες τροφές κ.α.)
• αλλεργιογόνα (συνηθέστερα τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, επιθήλια ζώων, εξ’ επαφής αλλεργιογόνα κ.α.)
• μικρόβια (όπως ο Χρυσίζων σταφυλόκοκκος, διάφοροι μύκητες ή ιοί)
• ο μηχανικός ερεθισμός, η τριβή
• διάφορα υφάσματα, όπως μάλλινα και συνθετικά
• κλιματολογικές συνθήκες, η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος
• το stress

Ένα γραπτό πλάνο δράσης είναι σημαντικό για τους ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα. Θα πρέπει να περιέχει σαφείς οδηγίες τόσο για την καθημερινή φροντίδα του δέρματος, όσο και για την αποφυγή των εμπλεκόμενων εκλυτικών παραγόντων αλλά και την ανά περίπτωση φαρμακευτική αγωγή.

Η ατοπική δερματίτιδα σε ενήλικες

Το ατοπικό έκζεμα είναι αρκετά συχνότερο στα παιδιά, αλλά υπάρχει και σε ενήλικες. Είναι δυνατόν να επιμένει από την παιδική ηλικία, να επανεμφανιστεί μετά από ύφεση ετών ή να πρωτοεμφανιστεί στην ενήλικη ζωή.

“Περισσότερο από το 10% των ασθενών με ατοπική δερματίτιδα είναι ενήλικες”

Λόγω της άτυπης εμφάνισης των εξανθημάτων της ατοπικής δερματίτιδας στους ενήλικες, συχνά συγχέεται με άλλα νοσήματα, όπως η εξ επαφής δερματίτιδα. Ειδικά για το έκζεμα στα χέρια, η δερματίτιδα εξ επαφής είναι δύσκολο να αποκλειστεί, ενώ δεν αποκλείεται και να συνυπάρχει με την ατοπική. Στις περιπτώσεις αυτές η διερεύνηση με τις δερματικές δοκιμασίες (αλλεργικά τεστ) επικόλλησης (patch tests) απαιτείται για τη σωστή διάγνωση.

Σε κάθε ενήλικα ασθενή με εκζεματοειδή εξανθήματα είναι σημαντικό να αποκλείονται άλλες παθήσεις που μπορεί να εκδηλώνονται με παρόμοια εικόνα. Τέτοιες μπορεί να είναι η νευροδερματίτιδα, το νομισματοειδές έκζεμα, το Τ-κυτταρικό λέμφωμα και άλλα.

Η ατοπική δερματίτιδα των ενηλίκων έχει αντιμετώπιση που ακολουθεί τις ίδιες βασικές αρχές με των παιδιών. Στην πράξη, φαίνεται πως οι εξωγενείς εκλυτικοί παράγοντες παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στις εξάρσεις στους ενήλικες. Στις περισσότερο ανθεκτικές στη συμβατική αντιμετώπιση περιπτώσεις, οι νέες θεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα συμβάλλουν σημαντικά στον έλεγχο τους.

Η ατοπική δερματίτιδα έχει θεραπεία;

Η ατοπική δερματίτιδα δεν θεραπεύεται, αν και με την κατάλληλη αγωγή και περιποίηση τα συμπτώματα ελέγχονται πλήρως. Συνήθως ακολουθεί μια πορεία με περιόδους έξαρσης και ύφεσης και προοδευτικά βελτιώνεται με την ηλικία στους περισσότερους ασθενείς.

Οι βασικές θεραπευτικές κατευθύνσεις για την ατοπική δερματίτιδα είναι:

1. Η καθημερινή φροντίδα του δέρματος:

αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη κατεύθυνση και τον συχνότερο λόγο για μη έλεγχο του εκζέματος, εάν δεν τηρείται. Οι ασθενείς θα πρέπει να χρησιμοποιούν προϊόντα καθαρισμού του δέρματος τα οποία δεν επιδεινώνουν την ξηροδερμία. Παράλληλα θα πρέπει καθημερινά να εφαρμόζουν κατάλληλα, λιπαντικά για το δέρμα προϊόντα, ώστε να συγκρατείται η υγρασία.

2. Η αποφυγή των εκλυτικών παραγόντων:

βοηθά επίσης σημαντικά στον έλεγχο των συμπτωμάτων και την αποφυγή εξάρσεων. Θα πρέπει να τονισθεί πως δεν εμπλέκονται απαραίτητα όλοι οι πιθανοί εκλυτικοί παράγοντες για κάθε ασθενή. Συζητήστε με τον Ιατρό σας για τακτικές αποφυγής, τόσο αποτελεσματικές, όσο και εφαρμόσιμες.

3. Ο έλεγχος του κνησμού:

Ο κνησμός είναι ίσως το πλέον ενοχλητικό σύμπτωμα στην ατοπική δερματίτιδα. Πέραν τούτου, οδηγεί στον ξεσμό (ξύσιμο) που με τη σειρά του συντηρεί και αυξάνει την διαταραχή του δέρματος. Δυστυχώς τα από του στόματος αντιισταμινικά φάρμακα έχουν πολύ μικρή ή καθόλου δράση στον κνησμό του εκζέματος. Η εφαρμογή ψυχρών επιθεμάτων, όπως και κρέμες με αντικνησμώδεις ιδιότητες μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά.

4. Η θεραπεία των εξάρσεων:

Σε αρκετές περιπτώσεις, ακόμα και εάν όλα τα παραπάνω βήματα έχουν εφαρμοσθεί, η ατοπική δερματίτιδα θα επιδεινωθεί. Τέτοιες εξάρσεις εμφανίζονται συνηθέστερα τους χειμερινούς μήνες, ή μετά από έκθεση σε εκλυτικούς παράγοντες. Στις περιπτώσεις αυτές η καθημερινή φροντίδα θα πρέπει να συνεχιστει και να εντατικοποιηθεί. Επίσης, θα πρέπει να αποφευχθεί ή να αντιμετωπιστεί μια πιθανή μικροβιακή λοίμωξη, αλλά και να περιοριστεί η έξαρση. Χρησιμοποιήστε τα τοπικά σκευάσματα κορτικοειδών ή αναστολέων καλσινευρίνης που ο Ιατρός σας σας έχει χορηγήσει.

Η ζωή με την ατοπική δερματίτιδα

Εάν πάσχετε από ατοπική δερματίτιδα, μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά σας μπορεί να αποδειχθούν ιδιαίτερα σημαντικές για τον περιορισμό των συμπτωμάτων και των εξάρσεων της νόσου. 

• Αποφύγετε την έκθεση σε παράγοντες ή δραστηριότητες που προκαλούν έξαρση των συμπτωμάτων σας. Οι εκλυτικοί παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν έχουν την ίδια επίδραση σε κάθε ασθενή
• Διατηρήστε το δέρμα σας ενυδατωμένο με τακτική εφαρμογή μαλακτικών προϊόντων. Μπορείτε να χρησιμοποιείτε σε καθημερινή βάση μία κατάλληλη για το δέρμα σας ενυδατική κρέμα, ιδίως μετά το μπάνιο
• Γενικά προτιμάτε προϊόντα καθαρισμού και περιποίησης σώματος που είναι ηπιότερα στο δέρμα, προτιμητέα χωρίς άρωμα
• Περιορίστε τόσο τη διάρκεια του μπάνιου, όσο και τη θερμοκρασία του νερού. Όταν το μπάνιο διαρκεί για περισσότερη ώρα, το δέρμα σας γίνεται ξηρότερο και τα συμπτώματα χειροτερεύουν
• Προτιμήστε τα άνετα ρούχα, με μαλακή υφή και υφάσματα που αναπνέουν και δεν ερεθίζουν το δέρμα
• Περιορίστε στο μέτρο του δυνατού το στρες και δοκιμάστε εάν τεχνικές χαλάρωσης (όπως αναπνοής, γιόγκα ή διαλογισμός) μπορούν να είναι χρήσιμες

Δυστυχώς, παρά την εφαρμογή των ανωτέρω, σε κάποιες περιπτώσεις τα συμπτώματα της ατοπικής δερματίτιδας θα επιδεινωθούν. Επικοινωνήστε με τον ιατρό σας εγκαίρως, ώστε να περιορίζονται το συντομότερο οι εξάρσεις της νόσου και να διατηρείται η ποιότητα ζωής σας.