Τι είναι ο δερμογραφισμός;

Ο δερμογραφισμός (ή δερματογραφία, δερματογραφισμός, κνιδωτικός δερμογραφισμός) με απλά λόγια είναι η υπερβολική αντίδραση του δέρματος στη μηχανική πίεση. Περιγράφεται, ουσιαστικά, από την ετυμολογία της λέξης, δηλαδή το “γράψιμο” στο δέρμα. 

“Ο συμπτωματικός δερμογραφισμός είναι η πιο συχνή επαγόμενη (φυσική) κνίδωση”

Μέχρι και 5% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει δερμογραφισμό, με την πλειοψηφία αυτών να είναι νεαροί ενήλικες. Ο δερμογραφισμός ανήκει στις επαγόμενες κνιδώσεις (φυσικές), όπως είναι η κνίδωση εκ ψύχους ή χολινεργική κνίδωση.

“Δερμογραφισμός μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε περιοχή του σώματος, αλλά σπανιότερα στο κεφάλι (τριχωτό κεφαλής) και στα γεννητικά όργανα”

Οι φυσικές κνιδώσεις είναι μία υποκατηγορία χρόνιας κνίδωσης, όπου τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά την έκθεση του οργανισμού σε φυσικά ερεθίσματα. Στον δερμογραφισμό το βασικό εκλυτικό ερέθισμα είναι η μηχανική πίεση στο δέρμα.

Συμπτώματα και διάγνωση του δερμογραφισμού

Τα βασικά συμπτώματα στους ασθενείς με δερμογραφισμό (Εικόνα 1) είναι:

• οι πομφοί
• το ερύθημα
• ο κνησμός ή μια αίσθηση καύσους (“καψίματος”)
• σπάνια, αγγειοοίδημα (πρήξιμο)

Έτσι, το ξύσιμο ή η τριβή του δέρματος οδηγούν στην εμφάνιση πομφού και ερυθήματος μέσα σε 1-5 λεπτά (Εικόνα 1). Σταδιακά στο δερμογραφισμό εμφανίζεται και κνησμός (φαγούρα) με τα συμπτώματα να διαρκούν περίπου 30 λεπτά.

“Ο δερμογραφισμός μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής. Κάποιοι από τους ασθενείς αδυνατούν να έχουν μια φυσιολογική καθημερινότητα”

Η διάγνωση του δερμογραφισμού είναι σχετικά απλή ως διαδικασία. Με ένα αμβλύ αντικείμενο εφαρμόζεται σταθερή πίεση στο δέρμα, το οποίο στη συνέχει παρακολουθείται για την εμφάνιση του χαρακτηριστικού εξανθήματος στη διαδρομή της πίεσης. Εάν εμφανιστεί μέσα σε λίγα λεπτά δερμογραφισμός, το τεστ είναι θετικό.

Προκειμένου να διερευνηθεί εάν υπάρχει κάποια υποκείμενη νόσος ή κατάσταση, σε αρκετές περιπτώσεις θα χρειαστεί και ένας έλεγχος με εξετάσεις αίματος, ούρων και κοπράνων.

Ποια τα είδη του δερμογραφισμού;

Οι δύο βασικές και με κλινική διαφοροποίηση ως προς τη βαρύτητα των συμπτωμάτων, μορφές δερμογραφισμού είναι οι:

• απλός δερμογραφισμός που αποτελεί τη συχνότερη κατηγορία.
• συμπτωματικός δερμογραφισμός, όπου ο ασθενής αισθάνεται τον κνησμό και του προκαλεί ενοχλήσεις. Ο κνησμός μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και με ήπια ερεθίσματα, όπως είναι η τριβή των ρούχων ή της πετσέτας μετά το μπάνιο.

“Πολλοί ασθενείς αντιλαμβάνονται το δερμογραφισμό ως την αίσθηση πως κάτι συνεχώς βρίσκεται ή “περπατάει” πάνω στο δέρμα τους”

Άλλα, σπανιότερα υποείδη δερμογραφισμού είναι ο επιβραδυνόμενος (ή καθυστερημένος), ο οικογενής, ο επαγόμενος από άσκηση, ο χολινεργικός, ο ερυθρός, ο επαγόμενος από ψύχος και ο θυλακικός.

Καταστάσεις που μιμούνται το δερμογραφισμό

Για τη διάγνωση του δερμογραφισμού θα πρέπει να αποκλείονται άλλες καταστάσεις που εμφανίζονται με παρόμοια συμπτώματα. Εκτός από τις υπόλοιπες φυσικές κνιδώσεις, θα πρέπει να αποκλείονται και άλλα είδη ψευδο-δερμογραφισμού, όπως οι:

• λευκός δερμογραφισμός: μία λευκωπή αντίδραση του δέρματος στην τριβή. Εμφανίζεται, ως αποτέλεσμα σύσπασης των αγγείων τοπικά, με απουσία πομφού και μεγαλύτερο εύρος της περιοχής αποχρωματισμού. Ο λευκός δερμογραφισμός παρατηρείται συχνότερα στους ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα.
• μαύρος δερμογραφισμός: ένας σκουρόχρωμος ή πρασινόχροος αποχρωματισμός του δέρματος, μετά από επαφή με συγκεκριμένα μέταλλα (όπως χρυσό, ασήμι, νικέλιο, αλουμίνιο). Προκαλείται συχνότερα από μικρά σωματίδια, που απελευθερώνονται από το μέταλλο, με την επαφή με κρέμες ή σκόνες, και επικάθονται στο δέρμα. Καθώς τα σωματίδια αυτά απορροφούν το φως και δεν το αντανακλούν, τα σημεία που επικάθονται φαίνονται μαύρα.
• κίτρινος δερμογραφισμός: μία κιτρινωπή αντίδραση του δέρματος στην τριβή. Εμφανίζεται σε ασθενείς με ίκτερο, συχνά λίγο πριν την εμφάνιση των δερματικών εκδηλώσεων του ικτέρου.

Ποια τα αίτια του δερμογραφισμού;

Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί, στους οποίους οφείλεται ο δερμογραφισμός, δεν έχουν διερευνηθεί πλήρως. Φαίνεται, όμως ότι η ισταμίνη, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την αποτελεσματικότητα των αντιισταμινικών στον έλεγχο των συμπτωμάτων.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση του δερμογραφισμού έχει αναφερθεί πως είναι οι:

• αυξημένη ενεργότητα των μαστοκυττάρων, με αποτέλεσμα να απελευθερώνουν εύκολα και έντονα ισταμίνη και άλλες ουσίες
• περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ζέστη και το ψύχος μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα συμπτωμάτων
• η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση παίζει συχνά ρόλο
• λοιμώξεις φαίνεται να αυξάνουν τα συμπτώματα
• φάρμακα, όπως η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη μπορεί να επιδεινώσουν το δερμογραφισμό
• κάποιοι ασθενείς φαίνεται να έχουν μία γενετική προδιάθεση για να αναπτύξουν κνίδωση

Δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί η διάρκεια του δερμογραφισμού. Σε άλλους ασθενείς μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες περιόδους της ζωής για κάποιους μήνες, ενώ σε άλλους η επιμένει για χρόνια.

“Η αναφερόμενη διάρκεια του δερμογραφισμού συνηθέστερα κυμαίνεται μεταξύ 3.5 και 7 ετών, στην πράξη, όμως, φαίνεται πως διαρκεί περισσότερο”

Της εμφάνισης του δερμογραφισμού, μπορεί να προηγηθεί κάποιες φορές μία λοίμωξη, ισχυρό στρες, ένας νυγμός υμενοπτέρου ή λήψη φαρμάκων. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να υποκρύπτεται ένα συστηματικό νόσημα.

“Περίπου ένας στους τρεις ασθενείς με δερμογραφισμό έχει συμπτώματα σε φάσεις ισχυρών ψυχοσυναισθηματικών καταστάσεων”

Η διατροφή δεν φαίνεται να παίζει ιδιαίτερο ρόλο στους ασθενείς με δερμογραφισμό. Ιδιαίτερα ζεστές ή καυτερές τροφές, μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα μέσω της αύξησης της θερμοκρασίας του σώματος. Σπανιότερα, κάποιοι ασθενείς θα αναφέρουν επιδείνωση των συμπτωμάτων τους μετά από βρώση τροφών με υψηλή συγκέντρωση σε ουσίες με ισταμινεργική δράση.

Θεραπεία του δερμογραφισμού

“Σε συμπτωματικούς ασθενείς με δερμογραφισμό δεν απαιτείται κάποια θεραπεία” 

Μέτρα πρόληψης δερμογραφισμού

Αν και η εμφάνιση του δερμογραφισμού δεν μπορεί πάντοτε να προβλεφθεί, εντούτοις τα παρακάτω μέτρα μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά:

• διατηρήστε το δέρμα σας ενυδατωμένο
• επιλέξτε ήπια προϊόντα περιποίησης του δέρματος, ώστε να αποφύγετε ερεθισμούς
• τα ρούχα είναι προτιμότερο να έχουν μία άνετη εφαρμογή
• προτιμήστε διαπνέοντα υφάσματα (που “αναπνέουν”), όπως το βαμβάκι, το λινό, το μαλλί merino και αποφεύγετε υφάρματα βασισμένα σε νάυλον ή πολυεστέρα
• έντονα συναισθήματα και το στρες επιδεινώνουν το δερμογραφισμό, προσπαθήστε να τα περιορίζετε κατά το δυνατόν
• κρατήστε τη θερμοκρασία στο σπίτι σταθερή, αποφεύγοντας την υπερβολική ζέστη ή το κρύο

Όπως και στις άλλες φυσικές κνιδώσεις, βασική παράμετρος στην αντιμετώπιση είναι η αποφυγή έκθεσης του δέρματος στον εκλυτικό παράγοντα. Στους ασθενείς με συμπτωματικό δερμογραφισμό, αυτός είναι η πίεση του δέρματος.

“Ο δερμογραφισμός δεν είναι επικίνδυνη για τη ζωή κατάσταση”

Παράλληλα με την περιποίηση του δέρματος, είναι σημαντικό ο ασθενής με δερμογραφισμό να αποφεύγει να προκαλεί ο ίδιος βλάβες. Το συχνό ξύσιμο -ιδιαίτερα εάν είναι έντονο- μπορεί να προκαλέσει εκδορές και άλλες δερματικές βλάβες, οι οποίες επιτείνουν τον κνησμό.  Αυτό οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλος κνησμού και ξεσμού και σε ακόμα περισσότερες βλάβες.

Φαρμακευτική αγωγή για δερμογραφισμό

Σε κάποιους ασθενείς τα συμπτώματα, και ιδιαίτερα ο κνησμός, είναι δύσκολο να περιοριστούν στην καθημερινότητα. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς η αγωγή με αντιισταμινικά χάπια.

Για την αντιμετώπιση του δερμογραφισμού προτιμητέα αποφεύγονται τα πρώτης γενιάς αντιισταμινικά. Θα πρέπει να γίνεται προσεκτική επιλογή του αντιισταμινικού, ώστε να περιορίζεται ο δερμογραφισμός, χωρίς την εμφάνιση ανεπιθύμητων δράσεων, όπως η υπνηλία.

“Κρέμες κορτικοστεροειδών (κορτιζόνης) για την αντιμετώπιση του δερμογραφισμού δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται”

Σε περισσότερο σοβαρές περιπτώσεις, όπου τα αντιισταμινικά δεν επαρκούν, υπάρχουν μελέτες για τη χρήση φωτοθεραπείας (UVB θεραπεία) στην αντιμετώπιση του δερμογραφισμού. Παράλληλα, νεότερες θεραπείες για το δερμογραφισμό βρίσκονται υπό μελέτη (όπως τα μονοκλωνικά αντισώματα), αυξάνοντας τις διαθέσιμες επιλογές στις σοβαρότερες περιπτώσεις.

Συχνές απορίες για το δερμογραφισμό