Τι είναι ο δερμογραφισμός και με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται;

Ο δερμογραφισμός (ή δερματογραφία, δερματογραφισμός, κνιδωτικός δερμογραφισμός) με απλά λόγια είναι η υπερβολική αντίδραση του δέρματος στη μηχανική πίεση. Περιγράφεται, ουσιαστικά, από την ετυμολογία της λέξης, δηλαδή το “γράψιμο” στο δέρμα. 

“Ο συμπτωματικός δερμογραφισμός είναι η πιο συχνή επαγόμενη (φυσική) κνίδωση”

Μέχρι και 5% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει δερμογραφισμό, με την πλειοψηφία αυτών να είναι νεαροί ενήλικες. Ο δερμογραφισμός ανήκει στις επαγόμενες κνιδώσεις (φυσικές), όπως είναι η κνίδωση εκ ψύχους ή χολινεργική κνίδωση.

Τα βασικά συμπτώματα στους ασθενείς με δερμογραφισμό (Εικόνα 1) είναι:

• οι πομφοί
• το ερύθημα
• ο κνησμός ή μια αίσθηση καύσους (“καψίματος”)
• σπάνια, αγγειοοίδημα (πρήξιμο)

Έτσι, το ξύσιμο ή η τριβή του δέρματος οδηγούν στην εμφάνιση πομφού και ερυθήματος μέσα σε 1-5 λεπτά (Εικόνα 1). Σταδιακά στο δερμογραφισμό εμφανίζεται και κνησμός (φαγούρα) με τα συμπτώματα να διαρκούν περίπου 30 λεπτά.

“Ο δερμογραφισμός μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής. Κάποιοι από τους ασθενείς αδυνατούν να έχουν μια φυσιολογική καθημερινότητα”

Ποια τα είδη του δερμογραφισμού;

Οι δύο βασικές και με κλινική διαφοροποίηση ως προς τη βαρύτητα των συμπτωμάτων, μορφές δερμογραφισμού είναι οι:

• απλός δερμογραφισμός που αποτελεί τη συχνότερη κατηγορία.
• συμπτωματικός δερμογραφισμός, όπου ο ασθενής αισθάνεται τον κνησμό και του προκαλεί ενοχλήσεις. Ο κνησμός μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και με ήπια ερεθίσματα, όπως είναι η τριβή των ρούχων ή της πετσέτας μετά το μπάνιο.

Καταστάσεις όπου ο δερμογραφισμός πιθανό να επιδεινωθεί είναι το στρες, η ζέστη, η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, η άσκηση, έντονο άγχος και άλλα συναισθήματα.

“Πολλοί ασθενείς αντιλαμβάνονται το δερμογραφισμό ως την αίσθηση πως κάτι συνεχώς βρίσκεται ή “περπατάει” πάνω στο δέρμα τους”

Άλλα, σπανιότερα υποείδη δερμογραφισμού είναι ο επιβραδυνόμενος (ή καθυστερημένος), ο οικογενής, ο επαγόμενος από άσκηση, ο χολινεργικός, ο ερυθρός, ο επαγόμενος από ψύχος και ο θυλακικός.

Για τη διάγνωση του δερμογραφισμού θα πρέπει να αποκλείονται άλλες καταστάσεις που εμφανίζονται με παρόμοια συμπτώματα. Εκτός από τις υπόλοιπες φυσικές κνιδώσεις, θα πρέπει να αποκλείονται και άλλα είδη ψευδο-δερμογραφισμού, όπως οι:

• λευκός δερμογραφισμός: μία λευκωπή αντίδραση του δέρματος στην τριβή. Εμφανίζεται, ως αποτέλεσμα σύσπασης των αγγείων τοπικά, με απουσία πομφού και μεγαλύτερο εύρος της περιοχής αποχρωματισμού. Ο λευκός δερμογραφισμός παρατηρείται συχνότερα στους ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα.
• μαύρος δερμογραφισμός: ένας σκουρόχρωμος ή πρασινόχροος αποχρωματισμός του δέρματος, μετά από επαφή με συγκεκριμένα μέταλλα (όπως χρυσό, ασήμι, νικέλιο, αλουμίνιο). Προκαλείται συχνότερα από μικρά σωματίδια, που απελευθερώνονται από το μέταλλο, με την επαφή με κρέμες ή σκόνες, και επικάθονται στο δέρμα. Καθώς τα σωματίδια αυτά απορροφούν το φως και δεν το αντανακλούν, τα σημεία που επικάθονται φαίνονται μαύρα.
• κίτρινος δερμογραφισμός: μία κιτρινωπή αντίδραση του δέρματος στην τριβή. Εμφανίζεται σε ασθενείς με ίκτερο, συχνά λίγο πριν την εμφάνιση των δερματικών εκδηλώσεων του ικτέρου.

Ποια τα αίτια που προκαλούν το δερμογραφισμό;

Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί, στους οποίους οφείλεται ο δερμογραφισμός, δεν έχουν διερευνηθεί πλήρως. Φαίνεται, όμως ότι η ισταμίνη, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την αποτελεσματικότητα των αντιισταμινικών στον έλεγχο των συμπτωμάτων.

Δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί η διάρκεια του δερμογραφισμού. Σε άλλους ασθενείς μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες περιόδους της ζωής για κάποιους μήνες, ενώ σε άλλους η επιμένει για χρόνια.

“Η αναφερόμενη διάρκεια του δερμογραφισμού συνηθέστερα κυμαίνεται μεταξύ 3.5 και 7 ετών, στην πράξη, όμως, φαίνεται πως διαρκεί περισσότερο”

Της εμφάνισης του δερμογραφισμού, μπορεί να προηγηθεί κάποιες φορές μία λοίμωξη, ισχυρό στρες, ένας νυγμός υμενοπτέρου ή λήψη φαρμάκων. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να υποκρύπτεται ένα συστηματικό νόσημα.

“Περίπου ένας στους τρεις ασθενείς με δερμογραφισμό έχει συμπτώματα σε φάσεις ισχυρών ψυχοσυναισθηματικών καταστάσεων”

Η διατροφή δεν φαίνεται να παίζει ιδιαίτερο ρόλο στους ασθενείς με δερμογραφισμό. Ιδιαίτερα ζεστές ή καυτερές τροφές, μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα μέσω της αύξησης της θερμοκρασίας του σώματος.

“Δερμογραφισμός μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε περιοχή του δέρματος, αλλά σπανιότερα στο κεφάλι (τριχωτό κεφαλής) και στα γεννητικά όργανα”

Ποια η αντιμετώπιση του δερμογραφισμού; 

Όπως και στις άλλες φυσικές κνιδώσεις, βασική παράμετρος στην αντιμετώπιση είναι η αποφυγή έκθεσης του δέρματος στον εκλυτικό παράγοντα. Στους ασθενείς με συμπτωματικό δερμογραφισμό, αυτός είναι η πίεση του δέρματος.

“Ο δερμογραφισμός δεν είναι επικίνδυνη για τη ζωή κατάσταση”

Επίσης, είναι σημαντικό ο ασθενής να περιποιείται σωστά το δέρμα του και να αποφεύγει να προκαλεί ο ίδιος βλάβες. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο ασθενής, ξύνοντας συχνά σημεία που εμφανίζουν συμπτώματα, προκαλεί εκδορές και άλλες δερματικές βλάβες.  Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα φαύλο κύκλος κνησμού και ξεσμού και σε περισσότερες βλάβες.

Σε κάποιους ασθενείς τα συμπτώματα, και ιδιαίτερα ο κνησμός, είναι δύσκολο να περιοριστούν στην καθημερινότητα. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς η αγωγή με νέας γενιάς αντιισταμινικά χάπια. Θα πρέπει να γίνεται προσεκτική επιλογή του αντιισταμινικού, ώστε να περιορίζεται ο δερμογραφισμός, χωρίς την εμφάνιση ανεπιθύμητων δράσεων, όπως η υπνηλία.

“Κρέμες κορτικοστεροειδών (κορτιζόνης) για την αντιμετώπιση του δερμογραφισμού δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται”

Άλλες, νεότερες θεραπείες για το δερμογραφισμό (όπως τα μονοκλωνικά αντισώματα) βρίσκονται υπό μελέτη, αυξάνοντας τις διαθέσιμες επιλογές στις σοβαρότερες περιπτώσεις.