Τι είναι οι φυτοφωτοδερματίτιδα και πώς προκαλείται;

Η φυτοφωτοδερματίτιδα είναι μια παθολογική δερματική εκδήλωση, μετά από έκθεση του δέρματος σε συγκεκριμένα φυτά, φρούτα ή λαχανικά και εν συνεχεία στον ήλιο [1]. Ονομάζεται και δερματίτιδα των λαιμ (lime disease), ή και Bartender δερματίτιδα, λόγω της συχνής εμφάνισης στους εργαζόμενους στην παρασκευή κοκτέιλ. Ο λόγος είναι η συχνή επαφή τους με λάιμ και λεμόνι, αλλά και η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία [2], ειδικά σε μπάρμαν παραθαλάσσιων κέντρων διασκέδασης. 

"Η φυτοφωτοδερματίτιδα είναι μία φωτοτοξική αντίδραση και δεν οφείλεται σε αλλεργικό μηχανισμό" [3]

Πρακτικά, η φυτοφωτοδερματίτιδα δεν αποτελεί αλλεργικό νόσημα, καθώς δεν υπάρχει ειδικός ανοσολογικός μηχανισμός. Προκειμένου να εμφανιστεί, απαιτείται η συνδυασμένη δράση από [1]:

• φωτοτοξικές ουσίες κάποιων φυτών, και εν συνεχεία
• την υπεριώδη Α - UVA ακτινοβολία μετά από ηλιακή έκθεση

Ποια φυτά προκαλούν φυτοφωτοδερματίτιδα;

Οι φωτοτοξικές αυτές ουσίες ονομάζονται φουροκουμαρίνες και αποτελούν ισομερή του ψωραλενίου. Οι φουροκουμαρίνες, μετά από έκθεση σε UVA ακτινοβολία, προκαλούν φωτοχημικές αντιδράσεις με αποτέλεσμα τη βλάβη του δέρματος (δερματίτιδα) [2].

Οι κύριες φυτικές οικογένειες και είδη [4] που προκαλούν φυτοφωτοδερματίτιδα είναι:

• Apiaceae (Οικογένεια του μαϊντανού/καρότου) (η πιο συχνή αιτία φυτοφωτοδερματίτιδας, λόγω της υψηλής συγκέντρωσης φουροκουμαρινών) όπου περιλαμβάνονται το καρότο, ο μαϊντανός, το σέλερι, το παστινάκι.
• Rutaceae (Οικογένεια των εσπεριδοειδών) (περιέχουν βεργαπτένιο και άλλα γραμμικά ψωραλένια, ιδιαίτερα στα έλαια και φλούδες) όπου βρίσκουμε το λάιμ, το περγαμόντο, το λεμόνι, το πορτοκάλι.
• Moraceae (Οικογένεια της συκιάς) της οποίας ο λευκός χυμός περιέχει ψωραλένια και βεργαπτένιο, με ισχυρή φωτοτοξικότητα
• Fabaceae (Οικογένεια των οσπρίων) με το φαρμακευτικό φυτό Psoralea corylifolia (Babchi) να έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ψωραλένια (χρησιμοποιείται και στη θεραπεία PUVA)
• Άλλα φυτά όπως:
  • Ammi majus: Περιέχει 8-MOP (μεθοξαλένιο) – ισχυρός φωτοευαισθητοποιός, χρησιμοποιείται και σε PUVA θεραπεία.
  • Ruta graveolens (Ρούτα): Πολύ ισχυρή φωτοτοξικότητα λόγω φουροκουμαρινών.
  • Petroselinum spp. (Μαϊντανός): Ο φρέσκος χυμός μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αντίδραση.

"Φουροκουμαρίνες, σπανιότερα, μπορεί να περιέχονται και σε αρώματα ή έλαια"

Ποια τα συμπτώματα μιας φυτοφωτοδερματίτιδας; 

Εκδηλώνεται ως δερματική φλεγμονή, με ερυθρότητα, κνησμό και φυσαλίδες, που αρχίζουν συνήθως εντός λίγων ωρών ή ημερών από την επαφή με φουροκουμαρίνες και την έκθεση στο φως. Η εμφάνιση των βλαβών μπορεί να κυμαίνεται από επώδυνο ερύθημα και οιδημα μέχρι και φυσαλίδες. Πιο συγκεκριμένα μπορεί να εμφανιστούν [1]:

• ερυθρότητα και φλεγμονή με ευαισθησία στην περιοχή της αντίδρασης
• φυσσαλίδες
• κνησμός ή καύσος της περιοχής
• υπερχρωματικές κηλίδες (σκουρόχρωμα σημάδια) που μπορεί να επιμείνουν για εβδομάδες ή μήνες

Χαρακτηριστικά, οι βλάβες στη φυτοφωτοδερματίτιδα υποδηλώνουν τις περιοχές επαφής με τις φουροκουμαρίνες. Έτσι, σε άλλες περιπτώσεις έχουν το σχήμα σταγόνας, άλλοτε εμφανίζονται ως γραμμές, ακανόνιστα σχήματα κ.α.

Μετά την αποδρομή των συμπτωμάτων, το δέρμα παρουσιάζει συχνά μεταφλεγμονώδη υπερμελάχρωση. Αυτό σημαίνει πως παραμένει σκουρότερο, μια μεταβολή η οποία μπορεί να διαρκέσει για αρκετούς μήνες [1].

Υπάρχει πρόληψη; Πως αντιμετωπίζεται;

Πρακτικά το μόνο που χρειάζεται να κάνει κανείς είναι να χρησιμοποιεί γάντια στον χειρισμό φυτών που περιέχουν φουροκουμαρίνες ή να αποφεύγει την έκθεση σε ήλιο αμέσως μετά.

Στις περισσότερες περιπτώσεις μια φυτοφωτοδερματίτιδα είναι ήπιας βαρύτητας και θα αποδράμει χωρίς ειδική θεραπεία. Σπανιότερα, όμως, θα χρειαστεί ιατρική αγωγή και παρακολούθηση. 

¨Άμεσα με την εμφάνιση των συμπτωμάτων πλύνετε την περιοχή με άφθονο νερό και σαπούνι και αποφύγετε την επιπλέον έκθεση στον ήλιο για να περιορίσετε τη σοβαρότητα της αντίδρασης"

Εάν έχετε φυτοφωτοδερματίτιδα, θα πρέπει να:

• αποφεύγετε την επανέκθεση στο υπεύθυνο φυτό.
• περιορίζετε την έκθεση στον ήλιο, ιδιαίτερα τις ώρες με έντονη ηλιακή ακτινοβολία.
• χρησιμοποιείτε ψυχρά επιθέματα στην περιοχή που πάσχει, καθώς συχνά ανακουφίζουν από τα συμπτώματα.
• ακολουθήσετε τη φαρμακευτική αγωγή του ιατρού σας.
• γνωρίζετε πως στις περιπτώσεις που η δερματίτιδα αφήσει σκουρότερο το δέρμα, αυτό θα χρειαστεί καιρό μέχρι να αποδράμει πλήρως.

Γενικά, αν και συνήθως αυτοπεριοριζόμενες, οι φυτοφωτοδερματίτιδες είναι σημαντικό να διαγιγνώσκονται σωστά. Ο λόγος είναι πως, συχνά, μπορεί να μοιάζουν με άλλα νοσήματα του δέρματος, όπως αλλεργική δερματίτιδα εξ’ επαφής, ατοπική δερματίτιδα, άλλες φωτοδερματοπάθειες, φλεγμονές κ.α.

Συχνές ερωτήσεις για φυτοφωτοδερματίτιδα (FAQ)

Βιβλιογραφία

1. Grosu Dumitrescu C, Jîjie AR, Manea HC, Moacă EA, Iftode A, Minda D, et al. New insights concerning phytophotodermatitis induced by phototoxic plants. Life (Basel). 2024 Aug 16;14(8):1019. Δείτε το πλήρες άρθρο στο Life (Basel)
2. Morris AJ, Rueckeis CA. Sap and sun: a case of phytophotodermatitis. Wilderness Environ Med. 2023 Dec;34(4):532–535. Δείτε το πλήρες άρθρο στο Wilderness Environ Med
3. Wang S, Ma L. Lime-induced phytophotodermatitis occurred in two family members presented as hyperpigmentation. Photodermatol Photoimmunol Photomed. 2021 Sep;37(5):410–411. Δείτε το πλήρες άρθρο στο Photodermatol Photoimmunol Photomed
4. Ellis CR, Elston DM. Psoralen-induced phytophotodermatitis. Dermatitis. 2021 Jun 1;32(3):140–143. Δείτε το πλήρες άρθρο στο Dermatitis