Αλλεργία σε αντιβιοτικά: ισχύει πάντα;

Περίπου ένας στους δέκα συνανθρώπους μας πιστεύει πως έχει εμφανίσει στο παρελθόν κάποιου είδους αλλεργία σε αντιβίωση. Το ποσοστό αυτό, ευτυχώς, δεν ανταποκρίνεται σε πραγματική φαρμακευτική αλλεργία και πολλοί από τους ασθενείς αυτούς δεν θα αντιδράσουν αν τους χορηγηθεί το υπεύθυνο φάρμακο. 

“Η αλλεργία στα αντιβιοτικά είναι συχνή, αλλά όχι τόσο όσο αναφέρεται” 

Ο λόγος είναι πως κάποιοι δεν ήταν ποτέ αλλεργικοί, ενώ σε άλλους η αλλεργία δυνατόν να έχει παρέλθει με το χρόνο. Όντως, σε ασθενείς που έχουν εκδηλώσει αλλεργία σε αντιβιοτικά, μόνο δύο στους δέκα θα έχει ακόμα αλλεργία μετά μία δεκαετία.

“Σε κάποιες περιπτώσεις η αλλεργία στα αντιβιοτικά θα αποδράμει μετά μερικές δεκαετίες”

Επίσης, πολλές από τις αντιδράσεις που παρατηρούνται σε αντιβιοτικά δεν είναι στην πραγματικότητα αλλεργικές. Οι συχνότερες έχουν να κάνουν με το Γαστρεντερικό σύστημα, όπως ναυτία, έμετοι, κοιλιακό άλγος και αίσθημα πλήρωσης (φούσκωμα). 

Παράλληλα, συχνότερα σε παιδιά και σπανιότερα σε ενήλικες, μία εμπύρετη ίωση μπορεί να προκαλέσει εξανθήματα, που λανθασμένα να θεωρηθούν αλλεργικά. Οι παραπάνω αντιδράσεις δεν είναι αλλεργικές, χωρίς να αποκλείεται κάποιες να εμφανιστούν στα πλαίσια αλλεργικής αντίδρασης, όπως η αναφυλαξία.  

Δεν είναι όλες οι αντιδράσεις ίδιες 

Σε γενικές γραμμές, μπορεί κάποιος να διακρίνει δύο βασικά είδη αντιδράσεων σε αντιβιοτικά. Αυτές που εμφανίζονται:

• άμεσα (εντός 2 ωρών) και ονομάζονται άμεσου τύπου αντιδράσεις και 
• αρκετές ημέρες μετά την έναρξη της θεραπείας (επιβραδυνόμενες αντιδράσεις αλλεργίας σε αντιβίωση).

Μεταξύ των παραπάνω κατηγοριών υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο μηχανισμό, τα συμπτώματα που θα εκδηλωθούν και τη διαγνωστική προσέγγιση.

Η σωστή αντιμετώπιση της αλλεργίας σε αντιβιοτικά βασίζεται σε:

• λεπτομερές ιστορικό εμφάνισης της αντίδρασης
• απαραίτητη κλινική εξέταση αλλά και εργαστηριακό έλεγχο (εξετάσεις στο αίμα) 
• πλήρη αλλεργιολογικό έλεγχο (όταν αυτός είναι εφικτός) ανάλογα με το είδος της αντίδρασης 
• αποφυγή έκθεσης στο υπεύθυνο αντιβιοτικό, άλλα και συγγενικά αυτού, όπου η πιθανότητα αντίδρασης είναι αυξημένη

“Τόσο η διάγνωση, όσο και η αντιμετώπιση μιας αλλεργίας από αντιβίωση είναι εξατομικευμένες” 

Αλλεργία σε αντιβίωση: συχνά συμπτώματα 

Οι αντιδράσεις που εμφανίζονται άμεσα, είναι αυτές που ευκολότερα μπορεί κάποιος μη ειδικός να αναγνωρίσει. Χαρακτηρίζονται από αιφνίδια εμφάνιση συμπτωμάτων εντός δύο ωρών από τη λήψη της αντιβίωσης.

“Μία άμεσου τύπου αλλεργία σε αντιβίωση θα εμφανιστεί αιφνίδια, συνήθως εντός 2 ωρών από τη λήψη της”

Η βαρύτητα τους κυμαίνεται, από ήπιες αντιδράσεις που περιορίζονται στην εμφάνιση κνίδωσης, αλλά και σοβαρότερες, όπως η αναφυλαξία. Κάποια από τα συχνότερα συμπτώματα είναι:

• κνησμός (φαγούρα), συχνά σε παλάμες, πέλματα, μασχάλες αλλά και σε όλο το σώμα (γενικευμένος)
• κνιδωτικό εξάνθημα (πετάλες) (Εικόνα 1)
• ναυτία και εμετός
• ζάλη
• δυσκολία στην αναπνοή (δύσπνοια)
• αλλεργικό σοκ (συστηματική αναφυλαξία) από αντιβίωση.

Οι αναφυλακτικές αντιδράσεις είναι σοβαρές και δυνητικά επικίνδυνες για τη ζωή, και ο ασθενής πρέπει άμεσα να μεταβεί σε Νοσοκομείο.

Η αλλεργία σε αντιβίωση, όταν εκδηλώνεται καθυστερημένα, μπορεί να έχει συμπτώματα αρκετά ετερογενή, από ήπια εξανθήματα μέχρι εξαιρετικά σοβαρές αντιδράσεις. Συνοπτικά, μπορεί να εμφανιστούν: 

• εξάνθημα, συχνότερα στον κορμό, που εμφανίζεται κυρίως την από την 7^η μέχρι την 11^η ημέρα (κηλιδοβλατιδώδες φαρμακευτικό εξάνθημα)
• ως σύνδρομο με εξάνθημα στο σώμα, πυρετό, αυξημένα ηωσινόφιλα στη γενική αίματος, διογκωμένους λεμφαδένες και εκδηλώσεις από διάφορα όργανα. Γνωστότερο ως drug reaction with eosinophilia and systemic symptoms (DRESS) syndrome ή drug-induced hypersensitivity syndrome (DiHS).
• ένα σταθερό φαρμακευτικό εξάνθημα (fixed drug eruption), συχνότερα μονήρες (ένα εξάνθημα) με χρώμα ερυθροϊώδες. Εμφανίζεται στο ίδιο σημείο του σώματος, μετά από κάθε έκθεση στο υπέυθυνο αντιβιοτικό.
• οξεία γενικευμένη εξανθηματική φλυκταίνωση (acute generalised exanthematous pustulosis )(AGEP). Χαρακτηρίζεται από μικρά σπυράκια με κεφαλή φλύκταινας (πύου), τα οποία, όμως, δεν περιέχουν μικρόβια.
• σοβαρότερες  αντιδράσεις με εκτεταμένη καταστροφή του δέρματος και συστηματικές εκδηλώσεις, όπως το σύνδρομο Stevens-Johnson και η τοξική επιδερμιδική νεκρόλυση.

Εκδηλώσεις αλλεργίας από αντιβίωση, όπως το σύνδρομο Stevens-Johnson, θα απαιτήσουν νοσηλεία σε ειδικές συνθήκες και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τη ζωή. 

Σε ποια αντιβιοτικά εμφανίζεται συνήθως αλλεργία;

Σε καθαρά επιδημιολογική βάση, η αλλεργία σε αντιβίωση εμφανίζεται συχνότερα στην πενικιλίνη και τα β-λακταμικά αντιβιοτικά. Από την άλλη, αυτά είναι και τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα, οπότε, πιθανώς, η “πρωτιά” αυτή να συσχετίζεται με τη συχνή τους χρήση.

“Ένας ασθενής με άμεσου τύπου αλλεργία σε αμοξυκιλλίνη (όπως Amoxil) θα πρέπει μέχρι να διερευνηθεί πλήρως να αποφεύγει όλα τα β-λακταμικά αντιβιοτικά.

Κάθε αντιβιοτικό, δυστυχώς, μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση. Από την άλλη, εάν μία αντίδραση εμφανιστεί, είναι σημαντικό να εντοπίζονται οι αντιβιώσεις με υψηλή πιθανότητα αντίδρασης σε μελλοντική λήψη. Αυτές θα πρέπει να αποφεύγονται, μέχρι να ολοκληρωθεί η αλλεργιολογική διερεύνηση.

“Αλλεργία σε μία αντιβίωση, δεν σημαίνει απαραίτητα αυξημένο κίνδυνο για όλα τα αντιβιοτικά, αλλά για συγκεκριμένες ομάδες”

Ένα, επίσης, σημαντικό οι ασθενείς με πιθανή αλλεργία σε αντιβίωση να εξετάζονται από ειδικό ιατρό. Στο παρελθόν, αρκετά συχνά η διάγνωση της αλλεργίας γινόταν ακόμα και τηλεφωνικά, με απλή αναφορά του ασθενούς για ύπαρξη εξανθήματος. Τέτοιες πρακτικές, όμως, οδηγούν συχνά σε αναληθή διάγνωση και άσκοπη αποφυγή φαρμάκων που μπορεί στο μέλλον να είναι απαραίτητα.